Uşak Kazası Çarşı Esnafı; 1893 Yılı İzmir Ticaret Yıllıklarında

Uşak Kazası Çarşı Esnafı ve Uşak kazasında sanayi ve ticaretin gelişimi hakkında yapılacak araştırmalar için 1893 yılında basılan İzmir Ticaret Yıllığı başucu kaynakları arasında yer alır.

Bu ticaret yıllıkları; 1893, 1894, 1895, 1896 yıllarında Fransızca olarak İzmir ‘de basılan ve “Annuaire des Commercants de Smyrne & de L’Anatolie (İzmir ve Anadolu Tüccarları Yıllığı) “ başlığını taşıyan yıllıklardır.

• 

• 

• 

• 

İzmir ve Anadolu Tüccarları  Ticaret Yıllıkları Uşak Tarihi Açısından Ne İfade eder?

Bu ticari yıllık ya da rehber, görünüşte İzmir ve çevresindeki bölgenin ticaret ve endüstri yaşamını temel alsa da İzmir hinterlandında bulunan Uşak Kazası gibi stratejik ticaret odakları hakkında da önemli bilgiler vermekte olup adı tarihin sayfaları arasında silikleşmiş, bugün hatırlanmayan bazı kişilerin yaşadıkları dönemde Uşak kenti tarihine, sanatına ve kültür ortamına katkılarını araştırmak mümkün olmaktadır.

Hiç kuşkusuz, bu envanterlere kayıt yaptırmamış birçok başka sanatçı ve meslek sahibi de bulunmaktadır, ancak kaydedilenler göz önüne alındığında çoğunluğu gayrimüslimlerin oluşturduğu görülür.

1893 Yılında Uşak Kazasında  Sanayi  ve Ticaret Erbabından Kimler Vardı?

Bu makalemizde; 1893 tarihinde Jacob de Andria ve Joseph L. Nalpas tarafından hazırlanan İzmir İmprimerie Commerciale G. Timoni basımevi‟nde basılan “Annuaire des Commercants de Smyrne & de L’Anatolie/ İzmir ve Anadolu Tüccarları Yıllığı‟ üzerinden Uşak Kazası Sanayi  ve Ticaret hayatını aktarmaya çalışacağız.

OUCHAK /UŞAK

Uşak Kazasının Coğrafyası:

La ville est sise sur les derniets coteaux de la chaîne de montagnes, formant le prolongement du massif de Mourat-Dagh, (carrière dhïdhenia) et se trouve caposée au sud, à 940 métrés au dessus du niveau de la mer.

Şehir, deniz seviyesinden 940 metre yükseklikte olup Murat Dağı( Dyndimenia/Ana Tanrıça Kibele Dağı) masifinin güneyini çevreleyen son yamaçta yer alır.

Le climat est sain, quoique rigoureux en hiver.

İklim, kışın sert olmasına rağmen sağlıklıdır.

L’eau est très bonne ; de nombreuses fontaines alimentent la ville, quoique les abondantes rigoles qu’elles produisent dans toutes les rues ne saffisent pas à assainir la ville, qui reste dans un état de malpropreté.

Şehrin suyu çok iyidir; Çok sayıda çeşme kenti besler, ancak sokaklara akan su şehri temizlemeye kullanılmamaktadır.

Uşak Kazasının İdari Taksimatı:

Sa population s’évalue à 25,000 âmes, et sa juridiction s’étend sur 160 villages plus ou moins importants, qui accusent à eux seuls un chiffre do 85,000 habitants, comprenant tout le caïmakamtik.

Şehrin nüfusu 25.000 kişi olarak tahmin edilmekte olup yargı yetkisi 160 civarında köyü kapsamaktadır, bu da Uşak Kaymakamlık sınırları içinde yani şehir merkezi ve köylerinde yaşayan toplam 85.000 kişilik nüfusa karşılık gelmektedir.

OUCHAK caïmakamlik dépend du Moutessariflik de Kutaiya lequel à son tour est placé sous la dépendance du vilayet de Brousse.

Uşak Kaymakamlığı Bursa Vilayeti idaresinde ki Kütahya Mutasarrıflığına bağlıdır.

Uşak Kazasının Antik Dönemde ki İsmi:

C’est une des villes les plus productives de l’Anatolie, ainsi que son nom ancien Erkarpia, l’indique clairement.

Şehrin antik dönemdeki ismi Efkarpia olup Anadolu’nun en verimli şehirlerinden biridir.

Uşak Kazasının Tarımı:

Ses nombreux produits qui s’é-coulent exclusivement par Smyrne sont les céréales de tous genres, la valonée, l’Opium, et quelques autres articles qui représentent une importance relative dane le commerce d’exportation.

Şehirde üretilen Palamut,Afyon ve her türlü Tahıl mahsulatı İzmir limanından ihraç edilen en önemli tarım ürünleri arasında yer alır.

Uşak Kazasının Sanayisi:

Son industrie consiste en tapis kilins et silzadés, qui se confectionnent par les femmes sur des métiers dont presque toutes les maisons sont pourvues.

Şehrin endüstrisi, neredeyse bütün evlerde kurulu tezgahlarda imal edilen halı,kilim ve silzades(zili?) dokumalarından oluşur.

Néanmoins une assez forte concurrence à cette industrie est faite, depuis quelques années par la ville de Derminzik.

Ancak, son birkaç yıldır bu sektörde Demirci şehri tarafından oldukça güçlü bir rekabet yaşanmıştır.

Un habitant de la ville a pris, l’initiative d’installer quatre métier servant à la confection des cachemires en drap pour vêtements qui fonctionnent depuis quelque temps, mais on no peut rien prédire de leur avenir, vu qu’ils ne sont encore qu’à leur début.

Şehrin bir sakini,kıyafet yapımında kullanılan yün(kaşmir) kumaşlar yapmak için kullanılan dört tezgah kurmak için inisiyatif alarak bir süredir çalışmakta ancak geleceği hakkında hiçbir şey tahmin edemiyoruz, çünkü hala sadece ‘başında.

L’amélioration de Ouchak dépend en grande partie du prolongement de la ligne ferrée d’Alascheir.

Uşak Şehrinin gelişimi büyük ölçüde Alaşehir Demir-yolu hattının uzamasına bağlıdır. (Zira 1893 yılında demir-yolu inşaatı devam etmekte olup 1898 yılında tamamlanacaktır.)

Uşak kazasının idari teşkilatı/Notabilités administratives:

Caïmakam, Eschref bey, (Cadi) Mekemé Nizamie, (Hakim) Ahmet agha, assisté par deux notables du pays.

Uşak şehrinin idari teşkilatında; Kaymakam Eşref Bey ve Nizamiye mahkemesi Hakimi Ahmet Ağa’ya yardım etmekle görevli iki yardımcı görülür.

Uşak İdari Meclisi /Conseil Supérieur:

Le Hakim-

Le Mufti; Mustapha Assim-Prêtre Grec; Papa Manoli-Prêtre arménien;Der Artin-Deux khodja, (prêtres musulmans) Président du tidjarat, Faik bey, assisté de trois Ottomans, deux grecs et un arménien.

Kadı/Hakim Ahmet Ağa- Müftü Mustafa Asım idaresinde ki idare meclisi 3 Müslüman 2 Rum ve 1 Ermeni üye prensibiyle teşkil edip Rum Rahip Manoli-Ermeni Rahip Artin- İki Müslüman Din Adamı- Uşak Ticaret Odası Başkanı Faik Bey’in üyesi olduğu görülür.

Belediye Başkanı/Président de la municipalité

Surloglou mehemet eftendi, assisté de quatre membres, dont un grec.

Uşak Belediye Başkanı Sunullahoğlu/Surloğlu Mehmet Efendi bu görevi biri Rum olmak üzere dört yardımcı ile birlikte yürütür.

Ziraat Bankası Müdürü/Directeur de la banque agricole:

Ruben effendi- Rabin Efendi

Osmanlı Bankası Müdürü/Directeur do la banqne Impérial Ottomane:

Müdür Neoclis RodocanakiMüdür Yardımcısı Naum Berberian

Jandarma Komutanı/ Chef de la Gendarmerie:

Kütahyalı Ahmet Ağa

Polis Komiseri/Chef de la Police:

Rıza Efendi

Kamu borçları müdürü/Directeur de la dette publique:

(Astan?) Bey

Reji (Tekel) Müdürü/Directeur de la Régie:

Ahmet Efendi

Muhasebe Müdürü/Chef Compotable:

Ghorghi Giovanidi- Corci Covanidi

Yediemin esnafı/Dépositaire et vendeur:

Helmi Efendi

Belediye doktoru/Médecin municipal:

Hamit Efendi

Noter / Notaire:

Bouhsar Bey- Ruhsar Bey?

Posta ve Telgraf Direktörü

Ahmet Efendi

Aydın Demiryolu Muhabiri/Correspondant du chemin de fer d’Aïdin:

Janaki Dimitroglou- Yanaki Dimitrioğlu

Kasaba(Turgutlu) Demiryolu Muhabiri/Correspondant du chemin de fer d’Cassaba:

Jani Hazi Simonidi

Avukatlar/Avocats

• Baroutzi Mustapha eftendi- Barutçu Mustafa Efendi
• Arcartzaloglu Mustafa- Akarcalıoğlu Mustafa Efendi
• Jacoub eftendi Kutayali- Kütahyalı Yakup Efendi
• Calemoglou Musta eftendi- Kalemoğlu Mustafa Efendi
• Dfaver Serusi eftendi- Dilaver Serusi Efendi
• Mehment Emin- Mehmet Emin Efendi
• A. Basmajian- A. Basmacıyan

Sigorta Şirketi/Compagnie d’Assurance

North British and Mercantile représenté par la Banque Impériale Ottomane.

La Translantantlique de Hambourg, représentée par, Panagioti D. Kassimatti.

Kuzey İngiliz Ticaret Bölgesi Osmanlı İmparatorluk Bankası tarafından temsil edilmektedir.

Hamburg Transatlantik Şirketi, Panagioti D. Kassimatti tarafından temsil edilmektedir.

İbadethaneler:

Il existe dans la localité d’Ouchak, dix sept mosquées; Uno Eglise grecque, administrée par deux prêtres, plus une école de garçons, et une de filles y sont contiguës.En outre une èphorie, composée de douze personnes.

Uşak mevkinde on yedi cami vardır; İki rahip tarafından yönetilen bir Rum Kilisesi, ayrıca erkekler ve kızlar için bir tane de okul bitişiktir.Buna ek olarak on iki kişiden oluşan bir kilise mütevelli heyeti vardır.

Okullar:

Une Eglise arménienne, desservie par un prêtre, avec une écolo de garçons, entretenue à son tour par une ephorie, composée de six membres. Une école turque Ruchdié, située au milieu du bazar.

Bir rahip tarafından yönetilen erkek Katolik Fransız Frer Okulu, altı üyeden oluşan bir kilise mütevelli heyeti tarafından idare edilen bir Ermeni Kilisesi ile birlikte çarşının ortasında bir Türk Rüştiye okulu bulunmaktadır.

Hanlar ve Hamamlar:

Un restaurant. Deux grands hans. Un petit han, en pierres, et deux autres vieux hans en bois.Quatre bains, ayant chacum deux compartiments séparés pour hommes et femmes.

Ayrıca bir restoran ve iki büyük han hizmet vermektedir.Bu hanlardan biri taştan yapılmış küçük bir han olup diğer iki han ahşap bir yapıya sahiptir. Kadın ve erkek bölümleri ile dört hamam vardır.

Halı Tüccarları/Commerçants en tapis

Les cafés très nombreux sont de véritables bouges. Négociants ou commerçants en tapis.

Çok sayıda kötü durumda kahvehane vardır. Çarşıya tüccar veya halı tüccarları hakimdir.

• Elvazi lbraïm eftendi: agents de Griffht./İngiliz Lord (Griffith)ların acentası Elvazi(Helvacı-zade?) İbrahim Efendi
• Thomasi d’Isidoro : agents de P. de Andria Cie./İtalyan P. De Andria & Co şirketinin acentası Thomasi d’Isidoro
• Cantarzi Zadé Ismaïl cffendi : agent do Griftlt./İngiliz Lord (Griffith)ların acentası Kantarcıoğlu İsmail Efendi
• HaurzoglouHazi Kerim: agent de Habif Polako./İngiliz Habif & Polako in Izmir (Smyrne) şirketinin acentası Hazıroğlu Hacı Kerim Efendi
• Hazi Zelebi, Hazi Kerim: agent do W. Balladur./Ermeni asıllı Fransız W. Balladur ve Ortakları şirketinin acentası Hacı Çelebioğlu Hacı Kerim Efendi
• Turtoglou Hamed : agent de Habif Polako./İngiliz Habif & Polako in Izmir (Smyrne) şirketinin acentası Tiritoğlu Hamit Efendi
• Bulbuloglou Usseïn: agent de P. do Andria Cie./İtalyan P. De Andria & Co şirketinin acentası Bülbüloğlu Hüseyin
• Turtoglou Mehmet : agent de Padrige/Amerikan Blackler ailesinin Partridge şirketinin acentası Tiritoğlu Mehmet Paşa
• Hazi Yedik hazi Hafiz : agent Hazi Ghedik/Hacı Gedik Halı Şirketi adına halı imalatı yapan tek yerli şirket sahibi Hacı Gedikoğlu Hacı Hafız Efendi

Kumaş Dokumacıları /Manufacturiers

1. Nicoli Pappa Yovakim- Nikola Papa Yohakim
2. Jussuf Aivirtzaloglou- Hafızlaroğlu Yusuf
3. Daraïtzoglou hazi Hafiz- Deraizoğlu Hacı Hafız
4. Exeloglou Hassan -Ekseloğlu Hasan
5. Yamarlarloglou cardaslari- Yamanlarlıoğlu Kardeşler

Tuhafiye / Donanım ve tuhafiyeler

1. Christo Jacobo-
2. Gh. Karassarik
3. Jain Paridî-
4. Kanoglou Esaïa
5. Dimitri Kutzarli.

Doktor/Médecin

• Jean Christtianudhi