“Okkaoğlu” sülalesi halıcılık ve ticaret faaliyetleriyle uğraşan geçmişini 18 yüzyıldan beri takip edebildiğimiz Uşak Eşrafından oldukça köklü ve varlıklı bir ailedir. Ailenin bilinen en eski atası 1834-1899 yılları arasında yaşamış olan ulema sınıfından Halı Tüccarı Kıyyezade Hacı Osman Efendi’dir.
Osmanlı döneminin ölçü birimlerinden biri olan “Kıyye” nin eş anlamlısı “Okka” kelimesidir. 1 okka (kıyye) = 400 dirhem = 1282,945 gr (1280 gr) ‘a eşittir. Ailenin lakabı resmi kayıtlarda “Kıyyezade”olarak geçsede halk arasında “Okkaoğlu” yada “Okkalar”olarak bilinirdi.
Okkaoğlu Hacı Osman Efendi Konağı
Ailenin bilinen en eski ataları Uşak Kurşunlu Cami bahçesinde bulunan Deruni Ali Efendi Medresesi Müderrisi Kıyyezade/Okkaoğlu Hacı Hafız Mustafa Efendi(d.1834-ö.1899) ve halı ticareti yapan Kıyyezade/Okkaoğlu Hacı Osman Efendi(ö.1917-18) ‘dir. Bu camide aynı zamanda oğlu Kıyyezade/Okkaoğlu Hacı Mustafa ve oğlu Ahmet Efendi’nin imamlık ve katiplik yaptıkları belirtiliyor.
Okkaoğlu Hacı Osman Efendi’nin hanesi Uşak’ın Sabah Mahallesinde İstasyon Caddesi üzerinde görkemli büyükçe bir konaktı. Günümüzde bu konağın olduğu yerde ;İsmetpaşa Caddesi üzeride ki Şekerbank ve yanında ki Puma spor mağazası bulunmaktadır. Bu konağın yapısı üç katlı olup alt katında bodrum ,samanlık,hayvan damı,ikinci ve üçüncü kattında ise dörder odası ve bir sofası vardı.
Aile isminin Okkaoğlu olması hakkında aile fertlerinden Celal Okkan Bey’in anlatımı şöyledir;
Çocukluğum Uşak’ta Sabah mahallesinde kocaman bir evde geçti. Okkaların Hacı Osman Ağa’nın evi; Odaların birinde Hacı Osman Ağa diye bilinen Okka Dedemiz oturuyordu. Okka Dede dememizin nedeni şuydu; Hacı Osman Ağa bakkaliye işleri yaparken okkayı başkaları gibi noksan değil, 400 dirhem yani tam bir okka kulanırmış, onun için lakabı “Okka” kalmış. Bu arada şunuda açıklayayım; Ailemizin lakabı “Okkaoğlu”dur. Uşak’ta ki diğer aile fertleri halen soyadı olarak bunu kullanırlar. 1935 yılında Soyadı Kanunu çıktığında eski lakaplar kullanılmayacak denilmişti. Bunun üzerine Okka ‘nın sonuna bir (N) ilave ederek “Okkan” soydını tescil ettirdim. Bu suretle bizim aile grubunun soyadı “Okkan” olarak kaldı.
Anılar-Maliyeci,Avukat Celal Okkan-İstanbul,Köln 2002
Okkaoğlu Hacı Osman Efendi Oğulları
Okkaoğlu Hacı Osman Efendi’nin konağında kendi ve 4 oğlu yaşamaktadır;
- Okkaoğlu İsmail Bey; Çanakkale Savaşında şehit düşmüş olup eşi Emine ve tek çocuğu Ahmet, Okkaoğlu konağında hayatlarına devam etmektedirler.
- Okkaoğlu Nuri Bey; Çanakkale Savaşı gazisi olup kardeşleriyle birlikte halıcılık ve ticaret yapmaktadır.
- Okkaoğlu Mustafa Bey; iki kardeşi savaşa gittiği için Uşak’ta kalmış savaş sonrası baba mesleği olan halıcılığa ve ticarete devam etmiştir.Uşak’ta “Marangoz mehmet Usta” olarak bilinen zatın kızı Hatice ile evlidir. Celal,Azime ,Sadık ve Fatma isminde çocukları vardır. Hatice Hanım’ın Yunan ordusu tarafından şehit edilmesi sonrası Uşak’ın tanınmış ailelerinden Hacı Yahya(Topuzoğlu) Efendi’nin kızı Şefika Hanımla evlenmiştir. Bu evlilikten ise Osman ve Halime Muzaffer isminde iki çocukları daha oldu.
- Okkaoğlu Ali Bey; en küçük olduğu ve savaş zamanı yaşı tutmadığı için babasına işlerinde yardım etti. Okkaoğlu Hacı Osman Efendi’nin vefatı sonrası İstasyon caddesinde ki konak Ali Bey’e bırakıldı. Çocuklarından Selahattin Okkaoğlu haricinde bildiğimiz yoktur.
Okkaoğlu/Kıyyezade Ailesi Hakkında Osmanlı Arşiv Belgeleri
Okkaoğlu yada Kıyyezade ismiyle anılan bu aile hakkında akademik tarih ve Osmanlı Arşiv evrakından bulabildiğim bilgiler şunlardır:
Ailenin bilinen en eski atası Uşak Kurşunlu Cami bahçesinde bulunan Deruni Ali Efendi Medresesi Müderrisi Kıyyezade/Okkaoğlu Hacı Hafız Mustafa Efendi(d.1834-ö.1899)‘dir. Bu camide aynı zamanda Kıyyezade/Okkaoğlu Hacı Hafız Mustafa Efendi(d.1834-ö.1899) ve oğlu Ahmet Efendi’nin imamlık ve katiplik yaptıkları belirtiliyor.
Bu medresede Alihocalar sülalesinin dip dedesi olan Hacı Ali Efendi(d.1829-ö.1894) ile aynı mahallenin köklü alesinden Okkaoğlu Hacı Mustafa Efendi de ders okutmuşlardır. Son müderris Kıyyezade/Okkaoğlu Hacı Hafız Mustafa Efendi’den sonra bu medrese mahalle mektebi vazifesini görmüştür.
(Haşim Tümer,Uşak Tarihi, Uşak Halk Eğitimine Yardım Derneği Kültür Yayınları, İstanbul, 1971.sayfa 75
Uşak’ta 1898 yılında ki ticari hayat
Okkaoğlu ailesinin Uşak’ta 1898 yılında ki ticari hayatı konusunda bir kayıt düşülmüş:
19.yüzyıl sonlarında, Uşak Kazası köylüsünün sosyo-ekonomik durumu son derece kötü idi.1879 yılında yaşanan çekirge afeti, 1887 yılında yaşanan kuraklık,1894 yılında yaşanan büyük yangının 1898 yılında yaşanan küçük ölçekli kuraklıklar 1887 tarihinde yaşanan deprem ve 1893 yılında Karahallı ve çevresinde etkili olan dolu felaketi köylüyü yemeklik ve tohumluk zahireden mahrum bıraktı.Eşraf, köylülere, yüzde 80’lere varan oranlarda yıllık faiz oranları uyguladı. Köylünün şikayetleri üzerine faiz haksızlıkları, merkez ve taşra bürokrasisinin gündemine geldi. Tüccarın, köylüye yaptığı bir diğer haksızlık, mahsulü piyasa değerinin altında bir fiyatla ve zorla satın alması idi. Köylüler, doğal afetlerin etkisiyle eşrafa olan borçları ve devlete ödedikleri vergileri sebebiyle, te’min- i ma’işetlerinde büyük sıkıntılar çektiler. Köylü, devlete vergilerini ödeyemedi, eşrafa olan borçlarından kurtulamadı. Neticede de eşrafın, son derece farklı zulm ve haksızlıklarına maruz kaldı. Uşak Kazası’nda gelişen ticaret sayesinde Tiridzadeler,Helvacızadeler, Kıyyezadeler(Okkaoğlu), Bacakzadeler, Gedikzadeler, Yılancızadeler ve Acemzadeler, mütemevvilan(varlıklı zengin) sıfatını kazanarak zenginleştiler.
Doç. Dr.Biray ÇAKMAK-Uşak Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü-Geç Dönem Osmanlı Toplumunda Köylünün Sosyo-Ekonomik Durumu: Yönetilen Zümre Olarak Kendi İfadelerine Göre Uşak Köylüsü, CTAD,Yıl 11, Sayı 21 ,Sayfa 79
Okkaoğlu Hacı Osman Efendi Şehir Eşrafından
Okkaoğlu Hacı Osman Efendi’yi 1875 yılında Uşak Kaymakamını şikayet eden dilekçede görüyoruz:
25 Ocak 1875 yılında Acemzade Sadık Bey, Acemzade Mehmet Haşim Bey, Mehmet Tahir, Kıyyezade Osman ve Hacı İstepan Berberyan, Adliye ve Mezâhib Nezareti baş müdde-i umûmîliğine bir telgrafname çekerek, Uşak kazası kaymakamı Hüseyin Hüsnü Bey in, gayr-i meşrû hareket ve ahvâlinden şikâyetçi oldular .
(BOA. DH. MKT. 1721/5, 27 Nisan 1890/7 N 1307, lef 2)-19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu nda Devlet-Eşrâf-Toplum İlişkileri: Uşak Eşrâfından Acemzâdelerin Tarihine Katkı-Uşak Üniversitesi-Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü-Yakınçağ Tarihi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Biray ÇAKMAK
Uşak Şeker Fabrikası Kurucularından Kıyyezade Hacı Osman Efendi oğlu Ahmet Efendi
Uşak’ta Şeker Fabrikası kurmak amacıyla 1923 yılı başlarında Mollazade Nuri Bey (Nuri Şeker) önderliğinde kurulan Uşak Terakki-i Ziraat Türk Anonim Şirketi’nin 51 kişilik bir kurucu kadrosunda Kıyyezade/Okkaoğlu Hacı Hafız Mustafa Efendi(d.1834-ö.1899) oğlu Ahmet Efendi de vardır.
Uşak’ta şeker fabrikaları tesis etmek ve şeker imal ve ticaretine ait her türlü zirai ve sanayi ve ticari muamelatla iştigal ve müessesat-ı iktisadiye ihdas eylemek ve hükümetten şeker imal ve ticaretine ait inhisarlar talep edebilmek ve şirketin sermayesini bir misli tezyit ve tamamen istihsal olunduğu zaman, ziraatın bütün şubelerine ait her türlü muamelat ve teşebbüsatla iştigal edebilmek üzere zirde muharri-i imza, Uşak Kazası ahalisinden Molla Ömerzade Nuri, Kölezade Süleyman, Dombayzade Hacı Osman, Hacı Sarızade Hacı İbrahim, Hacı İmamzade Hacı Mehmet, Köçekçizade Mustafa, Piştavcızade Mehmet, Mütevellizade Ahmet, Kabalakzade Hasan, Kıyye-zade Ahmet, Tahmiszade Şerif, Muharremzade Halil, Kölezade Mehmet, Tarakçızade İbrahim, Çakalzade Arif, Kocabıyıkzade Ahmet, Selvizade Rasih, Süleymanzade Hacı İbrahim, Hemşerizade Mehmet, Hacı Bekirzade Osman Zeki, Kavaszade Mehmet, Kaşıkçızade Ahmet, Demircizade Mehmet, Âşıkzade Mahdumu Habip, Sofizade Faik, Sunullahzade Mehmet, Karataşlızade Hacı Hüseyin, Eyüpzade Damadı Ahmet, Yusuf Hocazade Musa Kazım, Eyüpzade Lütfi, Leblebici Şerifzade Şerif, Halıcı Veli Ağazade Şerif, Hacı Sarızade Hafız Şerif Sadık, Cincizade Yusuf Hoca, Hocazade Yusuf Ziya, Hocazade Süleyman, Molla Hüseyinzade Mehmet, Bacakzade İsmail, Molla Ömer zade Muhsin, Hacı Hüseyinzade Bekir, Serdarzade Ali, Akçezade Hüseyin, Deli Kerimzade Ali, Buğdaylızade Hüsamettin, Adanalızade Rüştü, Hacı Musazade Mehmet Hoca, Bayraktarzade Mehmet Ali, Safizade Hacı Süleyman, Topalzade Hacı İbrahim, Hikmetzade Bekir Efendilerle tertip ve icracı berveçh-i ati kararlaştırılan hisseler ashabı beyninde bir Türk Anonim Şirketi teşkil olunmuştur.
Uşak Terakkı-i Ziraat Türk Anonim Şirketinin 25 .Şubat . 1932 Tarihine müsadif Perşembe günü saat on dörtte Uşak'ta Şirket merkezi olan Şeker Fabrikasında yaptığı Hey'eti Umumiyesi/Genel Kurul Tutanağı
Okkaoğlu Hacı Ahmet Medresesi
Aybey Mahallesinde bulunan Hacı Ahmet Medresesinin Okkaoğlu ailesi tarafından yaptırıldığını öğreniyoruz:
Hacı Ahmet Medresesi:Eybeg Mahallesi’ndeki iki medreseden birisidir ve Okka-zâdeler tarafından yaptırılmıştır. 1899 yılında Hacı Mehmet Efendi’nin 10 öğrencisi bulunmaktadır. 1900 ve 1901 yıllarında müderris Hacı Mustafa Efendi zamanında medresedeki öğrenci sayısı 122’ye yükselmiştir. Hacı Mehmet Efendi 1903’te tekrar müderris olduğunda medrese de yalnızca 10 öğrenci bulunmaktadır.
19. Yüzyılın Sonu ve 20. Yüzyılın Başlarında Kütahya Sancağı’nda Eğitim-Serap KÖLEMEN (YÜCE)-Yüksek Lisans Tezi
Uşak Kazası Belediye Meclisi Azası Okkaoğlu Hacı Osman Efendi
Okkaoğlu Hacı Osman Efendi’yi Hüdavendiğâr vilayeti salnamelerinde Kütahya sancağı 1870 yılı Salnamesine göre Uşak Kazası Belediye Meclisi azaları arasında görüyoruz:
Uşak Kazası Belediye Reisi; Hacı İzzet Efendi
Azalar; Kıyyezade Hacı Osman Efendi, Hacı Hafız Ömer Efendi, Hacı Hasan Ağa, Mihail Ağa, Panayut Ağa ,Ahmet Efendi
Hüdavendiğâr vilayeti salnamelerinde Kütahya sancağı 1870 yılı Salnamesi
Pekmez Hanı Sahibi Okkaoğlu Hacı Osman Efendi
Okkaoğlu Hacı Osman Efendi tarafından yaptırılmış olan Pekmezoğlu hanı (İnce, 2004, s. 95) 1894’te Uşak’ta meydana gelen büyük yangının çıkış noktasıdır (Çakmak, 2011, s. 64).
UŞAK ŞEHİR MERKEZİNİN NÜFUS ÖZELLİKLERİ (1831-1842)-Kader AKKAYA-Tarih Anabilim Dalı-Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Haziran 2019
