Uşak’ta Tütün Ziraatı ne zaman başladı? « Eski Uşak Araştırmaları Derneği

Uşak’ta Tütün Ziraat’ının geçmişi, Osmanlı topraklarında ilk ticarî tütün üretiminin yapıldığı 1583 yılına kadar götürülebilir. İç Ege Bölgesi, Osmanlı coğrafyasında ilk ticarî tütün üretiminin yapıldığı yerdir.

Tütün Bitkisinin Keşfi

Tütün Bitkisi; Günümüzden sekiz bin yıl önce Güney Amerika’da yerliler tarafından üretilip tüketilir iken 1492 yılında Kristof Kolomb (Christopher Columbus) ’un Amerika’yı keşfiyle bunu takip eden yıllarda Avrupa’ya getirilmiştir. Amerika yerlilerinden Maya kavminin “Zigar/Güzel Kokan” olarak isimlendirdiği bilinmektedir. Avrupa’ya ilk geldiği yıllarda ise “Tabacos/Duman Rulos” olarak isimlendirilmiştir.

Portekiz’de o yıllarda tütün bitkisi güzel çiçek açtığı için bahçe peyzajında kullanılmaktadır. Fransa Devleti’nin Portekiz Büyükelçisi Jean Nicot, Fransa Kralı II. Henri’nin Kraliçesi Catherine de Medici’nin migren rahatsızlığına iyi gelebileceğini iddia ederek tütün enfiyesi ve tohumu göndermiştir. Tütünü çiğneyerek kullanan kraliçenin tedavisi olumlu geçmiş ağrıları azalmıştı. Bu olaydan sonra tütün Avrupalı zengin aileler tarafından büyük rağbet görmüştür. Tütün Bitkisi bu gelişmelerden sonra Botanik literatürüne Nicotiana tabacum olarak kaydedilip ismini Fransa Devleti’nin Portekiz Büyükelçisi Jean Nicot de Villemain ‘dan almıştır.

Tütün Bitkisinin Osmanlı Devleti’ne Girişi

Tütün Bitkisinin Osmanlı Devleti’ne Girişi, 1598 yılından itibaren Avrupalı tüccarlar, özellikle İngiliz, Fransız ve Hollandalılar, Amerikan tütünü başta İstanbul olmak üzere büyük şehirlere getirmeye başlamasıyla olmuştur. Osmanlı topraklarında kullanımı da hızla artmış ve hem önemli bir tarım ürünü hem de gelir kaynağı olmuştur. Osmanlı topraklarına girdiği ilk yıllarda tabaka/tabaga diye anılıp sonraki dönemlerde ise resmi dilde duhân, halk arasında tütün diye adlandırılmıştır.

“Ege Bölgesi’nde belirlenmiş alanlarda belirlenmiş kişiler eliyle ilk ticarî tütün üretimi 1583’te başladı. “Tütün ekim alanlarını tespit eden 1691 tarihli tahrire göre imparatorlukta toplam kırk bir kazanın 819 köyünde 10.273 çiftçi, 10.177 dönüm alanda tütün ekmekteydi.”
Prof.Dr. Fehmi Yılmaz, Tütün, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul,2012, s.2

Ege Bölgesi’nin uygun iklim koşulları nedeniyle tütün Osmanlı’da üretilip Avrupalıların tütün talebini karşılar hale gelmiştir. Artan tütün talebi nedeniyle artan hem Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomisi açısından hem de yarattığı yeni iş imkânları bakımından Osmanlı ekonomisine olumlu yönde katkıda bulunmuştur. Uşak kazasının bağlı bulunduğu Kütahya vilayetinde Tütün Ziraatı hakkında 28 Ocak 1699 tarihli Duha Gümrüğü fermanı şu içerikle zikredilmiştir;

Duha gümrüğü fermanıdır

Akza kuzati’l-müslimin evla vulati’l-muvahhidin madeni’l-fazl ve’l-yakin rafiu ilamu’ş-şerife ve’d-din ulumu’l-enbiya ve’l-mürselin el-muhtass bimezid-i inayeti’lmelikü’l-muin mevlana Kütahya kadısı zidet fezailuhu ve mefahiru’l-kuzat ve’l-hükkam maadini’l-fezail ve’l-kelam Kütahya sancağında vaki olan kadılar zide fazluhum tevkii refii hümayununa vasıl olıcek malum olaki

hala divan-ı hümayunımda baş bakî kulı olan kıdvetü’l-emacid ve’l-ayan Hasan zide mecduhu divan-ı hümayunıma arz-ı hâl idüb bin yüz dokuz senesine mahsub olmak üzre Menteşe sancağının duhan gümrüğü rusumu muma ileyhin uhdesinde olub tahsili içün bundan akdem yedine virilen emr-i şerifi mahalline gönderdikde kaza ile yolda zayi olmağla bu ana gelince hasıl olan duhan tüccar taifesin alub ol havalide olan eskelelere ve liva-i mezburda vaki kuzat ve kuraya perakende vü perişan olub olvechile miri gümrük malı zayi ve telef ve şart-ı iltizama
külli gadr ve zarar olundığın bildirüb liva-i mezburda bulunduğu yerde marifet-i şerle tefahhus olub bir defa eda eyledikleri miri gümrük rüsumların haliya rikab-ı hümayun-ı şevket-makrunım tarafından virilen emr-i şerifim mucebince tahsil itdürdüb teallük itdürilmemek babında emr-i şerifim virilmek reca itmeğin imdi rikab-ı hümayunım
tarafından sadır olan emr-i şerif-i alişanım mucebince tahisl itdürüle diyü fermanım olmuşdur.

buyurdum ki hükm ü şerifimle vardukda bu babda sadır olan ferman-ı celilü’lkadrim mucebince amel idüb dahi vech-i meşruh üzre Menteşe sancağında vaki kadılaklarda hasıl olan duhanı alub ol havalide olan iskelelere ve Kütahya sancağında vaki kasabat ve kuraya getüren ol mekule tüccar taifesi liva-imezburda bulundukları yerde bir defa resm-i gümrgünü eda eylediklerine yedlerinde mamul yine eda tezkiresi olmayanlardan marifet-i şerle gereği gibi tefahhus ve lazım gelen miri gümrük rusumların hala rikab-ı hümayun-ı şevket-makrunım tarafından sadır olan emr-i şerif-i
alişanım mucebince tahsil ve mumaileyh Hasan zide mecduhunun tarafından kabza memur olan mübaşir-i merkuma teslim itdürmekde tekayyüd ve intimam idüb hilaf-ı emr-i hümayun bir ferde teallül ve muhalefet itdürmeyesin

canib-i miriye gadr ve zarar olmakdan ve tahir-i meburda bu defa resm-i gümrügün eda iylediklerine mamul bir eda
tezkiresi olanlardan tekrar taleb olunmağla hilaf-ı şer-i şerife teaddi ve tecavüzden beğayet ihtiraz eyleyesin şöyle bilesin alamet-i şerife itimad kılasın

tahriren fi’l-yevmi’s-samine ve’l-işrin min şehr-i recebü’l-ferd sene aşera ve miete ve elf Vasl ileyna fi 26 Recep sene 110
Ekrem GÜNGÖR,1 NUMARALI KÜTAHYA ŞER’İYYE SİCİLİ (II. BÖLÜM) TRANSKRİPSİYONU VE KRİTİĞİ(Yüksek Lisans Tezi),Kütahya – 2006

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2021 yılı Bitkisel Üretim İstatistiklerine göre Türkiye tütün üretiminde ilk 5 sıra içerisinde yer almaktadır. İnsan sağlığına olan olumsuz etkileri ile sıklıkla gündeme gelmesinin yanı sıra, kırsal alanlarda oluşturduğu tarım istihdamı ile de ülke ekonomisine önemli katkılar sunmakta ve stratejik bir ürün olma özelliğini devam ettirmektedir.

Müellifi: Ömer AŞCI

www.usaktayiz.com sitesinde yer alan bütün yazılar, materyaller, resimler, ses dosyaları, animasyonlar, videolar, dizayn, tasarım ve düzenlemelerimizin telif hakları 5846 numaralı yasa telif hakları korunmaktadır. Bunlar www.usaktayiz.com ‘un yazılı izni olmaksızın ticari olarak herhangi bir şekilde kopyalanamaz, dağıtılamaz, değiştirilemez, yayınlanamaz.

İzinsiz ve kaynak belirtilmeksizin kopyalama ve kullanımı yapılamaz. www.usaktayiz.com ‘da ki harici linkler ayrı bir sayfada açılır.

Yayınlanan yazı ve yorumlardan yazarları sorumludur. www.usaktayiz.com ‘da hiçbir bildirim yapmadan, herhangi bir zaman değişikliğe gidebilir. Bu sitedeki bilgilerden kaynaklı hataların hiçbirinden sorumlu değildir.