Hersekzâde Ahmed Paşa (d.1404–ö.1466)’nın kurduğu Hersekzâde Ahmed Paşa Vakfı’na kayıtlı Uşak’ın Beypazarı’nda bir çarşı ve iki yüz dükkân vakfettiği bilinmektedir.
Hersekzâde Ahmed Paşa Vakfı’nın vakfiyesi; Amerika’da Philadelphia Halk Kütüphanesi’nde İngiliz oryantalist ressam John Frederick Lewis Doğu El Yazmaları Koleksiyonunda bulunmaktadır.
Bu vakfiye ilk olarak Muhammed Ahmed Simsar tarafından çalışılarak Pennsylvania Üniversitesi Yayınları tarafından yayımlanmış, Osmanlı Tarihçisi Prof. Dr. M. Tayyib Gökbilgin tarafından özetlenmiştir. Vakfiye incelendiğinde Aralık 1511 tarihinde tasdik edildiği görülmektedir.
Hersekzâde Ahmed Paşa Vakfı’nda Uşak Mülkleri
The Objective of the trust was to maintain two mosques, one in Rus (today’s Kesan), and the other in Dil (Hersek), and a soup-kitchen (in Dil) as religious foundations. In order to maintain these mosques and the soup-kitchen, which were complete and ready for occupancy at the time of the drafting of the waqfiyah, nine villages entirely owned by the donor were set aside in a perpetual trust. In addition to these villages; a bazaar and two hundred stores in Uşak, three hundred stores in Köşk, a caravansary in Kütahya, a farm in Rus another farm in Siyullu, a public bath and several stores in Bornova(present location of the Aegean University) and an unspecified number of houses and stores in Bursa are itemized as trust property.
Hersekzâde Ahmed Paşa Vakfı’nın amacı, biri Rusya’da (bugünkü Keşan), diğeri Dil’de (Hersek) olmak üzere iki cami ve bir aşevinin bakımını yapmaktı. (Dil’de) dini vakıflar olarak. Bu camileri korumak için ve vakfiyenin hazırlanması sırasında tam ve kullanıma hazır olan aşevi, tamamı bağışçıya ait olan dokuz köy daimî bir emanetle ayrıldı. Bu köylere ek olarak; Uşak’ta bir çarşı ve iki yüz dükkân, Köşk’te üç yüz mağaza, Kütahya’da bir kervansaray, Rusya’da bir çiftlik Urla’da başka bir çiftlik, bir hamam ve birkaç mağaza Bornova (Ege Üniversitesi’nin şu anki konumu) ve Bursa’da belirsiz sayıda ev ve mağaza emanet mülk olarak sınıflandırılmıştır.
Internal control for Ottoman foundations-Simon Fraser University- Prof. Dr. Turgut Var-Accounting Historians Journal, 1981, Vol. 8, no. 1-s.10
Hersekzâde Ahmed Paşa Vakfı’na kayıtlı olan Uşak kazasının Beypazarı’nda ki bu dükkanların mevcudiyetini ve konumlandırmasını bilmek mümkün değildir. Günümüzde Osmanlı Döneminden bakiye Uşak şehir merkezinde Cumhuriyet Meydanı üzerinde 211 ve 214 numaralı adalar üzerinde kayıtlı arastalarda bulunan 20 civarında dükkân mevcuttur.
1671 yılında Uşak Şehrini ziyaret eden Evliya Çelebi, Uşak’ta ki dükkân sayısını şöyle verir;
Ve cümle üç yüz yetmiş dükkân ve yedi han cümle çarşı içinde Sultan Alâeddin’in taş hanı bir tarzı acayiptir.
Evliya Çelebi Seyahatnamesi 9. Cilt
Uşak şehir merkezinin geçirdiği yangın ve afetlerle bu yapıların çoğu yıkılmıştır.
Hersekzâde Ahmed Paşa’nın Memleketi Olan Hersek Nasıl Bir Yerdir?
Bosna Hersek topraklarının Antik Çağ’dan beri bilinen en eski sakinleri Hint-Avrupa dili konuşan İliryalılardır. Bosna-Hersek bölgesinin büyük bir kısmına 5. Asırda Hunlar ve 6. Yüzyılda Avarlar sahip olmuşlardır. Daha sonraki süreçte ise Peçenekler, Mora havzasında ve Hersek’te hüküm sürmüşlerdir. 7.yüzyılda ise bölgeye yoğun bir şekilde Slav Kavmi göç ederek Türk kavmi olan Avarlarla karışmıştır. Hırvatlar ve Sırplar ise daha sonradan Slav kavmi olarak bölgeye 7. Yüzyılda Bizans İmparatoru tarafından Avarlara karşı savaşmak için getirilmişlerdir. 1091 yılında Avrupa da ki “Kuman-Peçenek Türk Federasyonu’nun yıkılmasıyla Peçeneklerin çoğu Bosna Hersek’e yerleşmiştir. Latin kaynaklarında geçen Becen/Besenyo adı günümüzdeki Bosnia/Bosna kelimesinin kökenini teşkil eder. Macarlar Boşnakları Osmanlıya kadar kontrolleri altında bir prenslik olarak baskı altında tuttular ve Boşnakları Bosnia (Bosna) ve Bosanac(Bosnalı) şeklinde telaffuz ettiler. 1389 senesinde Osmanlılar ve Sırplar arasındaki Kosova Savaşı’nın ardından Osmanlılar Bosna’da hâkimiyeti ele geçirmeye başlamıştır. 1463 senesinde Bosna’ya Fatih Sultan Mehmed tarafından yapılan seferde Yayçe kalesi alınmıştır. Boşnaklar Yayçe ovasında kitle hâlinde Müslüman olma hâdisesini takiben İslâm’ı yaygın olarak kabul etmişlerdir. Ardından da Klyuç kalesi alınmış, Bosna kralı Stephan Tomasevic (1443-1461) idam edilmiş, Bosna idari açıdan sancak haline getirilmiştir. Boşnaklar, Osmanlı döneminde devlet kademesinde çok önemli yerlere de gelmişlerdir.
Hersek sancağı ise 1470 senesinde oluşturulmuştur. Hersek ismi, yazılı kaynaklarda ilk defa 1 Şubat 1454 tarihinde, dönemin Üsküp komutanı Esat Aliya’nın mektubunda kullanılmaktadır. ‘Hersek’ ismini, Güney Bosna’nın o dönemde hükümdarı olan ‘Herceg’(dük) Stjepan Vukosic Kosaca’dan almıştır. Nitekim o dönemde ‘Herceg/ Hersek’ (dük anlamına gelen) bir unvandır”
Nurkiç, Kemal, Bosna Hersek’te İslamlaşma Süreci, 19 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, İslam Tarihi ve Sanatlar Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007, s. 17
Osmanlı Devleti’nin bölgeyi fethettiği dönemde Hersek Dükü Stjepan Vukovic Kosaça’dır. Bosna-Hersek Krallığının ilk kralı I. Tvrtko Kotromanić’in ordu kumandanı olarak aristokraside yükselerek Hersek hakimiyetini alan Vlatko Vukovic Kosaça’nın yeğeninin oğlu idi. Babasının üçüncü karısı Sırp despotunun kızı Jelena (Yelena) Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezid’in karısı Olivera’nın kız kardeşidir. Stjepan Vukçiç Bosna tarihinin en önemli simalarından biri olup Osmanlı veziri azâmlarından Hersekzâde Ahmed Paşa’nın babasıdır. Fâtih Sultan Mehmed 1463 yılında Bosna’yı aldıktan sonra Hersek diye adlandırılan Güneydoğu Bosna’ya hareket etmesiyle Hersek Dükü Stjepan Vukovic Kosaça, Osmanlı Devleti’ne itaat etmek zorunda kalmıştır.
Hersek Dükü Stjepan Vukovic Kosaça’nın oğlu Hersekzâde Ahmed Paşa Kimdir?
Hersekzâde Ahmed Paşa; Hersek Dükü Stjepan Vukovic Kosaça ile Alman asıllı aristokrat bir ailenin kızı olan Barbara’nın oğlu olarak bugün Karadağ’da Adriyatik denizi kenarında bulunan Nova şehrinde Stjepan Hercegović Kosača ismiyle doğdu. Doğum tarihi ihtilaflıdır.
Çağdaş tarihçiler tarafından Ahmed Paşa’nın doğum yılı olarak 1455-1459 arası kabul edilmektedir. H. Şabanoviç’e göre 1456 ya da 1459, Ş. Turan’a göre 1459, G. Elezoviç’e göre 1451-1459 ve H. Reindel’e göre 1459 Hersekzâde Ahmed Paşa’nın doğum yılı olarak kaydedilmektedir.
Hersekzade Ahmed Paşa hayatı ve eserleri/SALMIR KAPLAN/İstanbul Üniversitesi-Sosyal Bilimler Enstitüsü-Tarih Ana Bilim Dalı-2010-Yüksek Lisans Tezi
Çocukluğunu ve ilk öğretimini Zahumlje ve Dubrovnik şehirlerinde geçirdi. Babası Hersek Dükü Stjepan Vukovic Kosaça, onu topraklarını Osmanlı’ya teslim etmek mecburiyetinde kalacağını anlayınca Fatih Sultan Mehmet’in sempatisini kazanmak ve topraklarının hiç olmazsa bir kısmını kurtarmak için hediyeler ile beraber en küçük oğlu Styepan’ı Osmanlı Sarayına göndermiştir.
Sityepan Kosaça’nın teklifi kabul edildikten sonra Hersek bölgesi ikiye bölünmüş; verimli ve maden açısından zengin
Elezović, Turski spomenici, s. 619.
olan kısmını Sultan kendi topraklarına katmış, taşlık arazileri ise Sityepan Kosaça’ya bırakmıştır.
Hersekzâde Ahmed Paşa’nın Kariyeri
Fatih Sultan Mehmet’in emriyle Enderun Mektebinde Müslüman-Türk terbiyesi ile ve Müslüman olarak yetiştirildi. Hersekzâde Ahmed ismini alarak Müslüman oldu. Hersekzâde Ahmed ilk görev olarak 1478 yılında İşkodra seferine katıldı. Bu savaş sonrasında “Miralem” rütbesiyle taltif edilmiştir. Fatih Sultan Mehmet’in vefatı sonrası tahta çıkan oğlu Sultan II. Beyazıt tarafından Anadolu beylerbeyliğine getirildi. Sultan II. Beyazıt’ın kızı Hundi Hatun ile evlendi. Osmanlı Devleti’nin 1486 yılında Memluk Devletiyle savaşında Anadolu Beylerbeyi Hersekzâde Ahmed Paşa Osmanlı Ordusuyla yenilgi alarak esir düştü.
Memluk Sultanı Kayıtbay tarafından Hersekzâde Ahmed Paşa’ya at, kumaş, akça, altın gibi bir sürü hediye verilmiş ve diğer esirlerle beraber Sultan Bayezid’e geri gönderilmişti. Sultan Kayıtbay bu şekilde Osmanlı sultanı ile barış yapmak istemiştir.
Aşık paşazade, editör: Ali Bey, İstanbul, 1332/1914, s. 233-234.
Osmanlı Devleti, 18 Mart 1488 yılında Hersekzâde Ahmed Paşa’yı ilk kez Gelibolu sancakbeyi ve kaptan-ı derya olarak atayarak Akdeniz’e Memluk Devleti üzerine göndermiştir. Hersekzâde Ahmed Paşa bir süre sonra ikinci defa Anadolu beylerbeyliğine getirildi. Memluk savaşlarından sonra Hersekzâde’nin memur edildiği ilk sefer 897 (1492)’de vuku bulan Yuvan seferiydi. Hersekzâde Ahmed Paşa ilk kez olarak 9 Şevval 902 (10 Haziran 1497) yılında Konstantiniyye’de Davud Paşa’nın yerine veziriazam tayin edildi. Hersekzâde Ahmed Paşa, II. Bayezid saltanatında 1497-1498, 1503-1506, 1511 tarihlerinde dört defa ve I. Selim saltanatında 1515-1516 yılları arasında sadrazamlık yapmıştır.
Hersekzâde Ahmed Paşa, Yavuz Sultan Selim’in 1517 yılında Mısır’ı fethini tebrik için gittiği Mısır’dan dönerken a dönüş yolunda Halep civarlarında Kızıl Çöl adlı yerde 21 Temmuz 1517 tarihinde vefat etti. Cesedi Izmit yakınlarında bulunan Dil (bugünkü Hersek) köyüne götürülüp yaptırdığı caminin yanında defnedildi.
Reindl, A.e., s.145; Turan, A.y.; Šabanović, A.y.
Müellifi: Ömer AŞCI
© Copyright www.usaktayiz.com tüm hakları saklıdır. Kod, haber, resim, röportaj gibi her türlü içeriğinin tüm telif hakları www.usaktayiz.com.tr ‘a aittir.
www.usaktayiz.com sitesinde yer alan bütün yazılar, materyaller, resimler, ses dosyaları, animasyonlar, videolar, dizayn, tasarım ve düzenlemelerimizin telif hakları 5846 numaralı yasa telif hakları korunmaktadır. Bunlar www.usaktayiz.com ‘un yazılı izni olmaksızın ticari olarak herhangi bir şekilde kopyalanamaz, dağıtılamaz, değiştirilemez, yayınlanamaz.
İzinsiz ve kaynak belirtilmeksizin kopyalama ve kullanımı yapılamaz. www.usaktayiz.com ‘da ki harici linkler ayrı bir sayfada açılır.
Yayınlanan yazı ve yorumlardan yazarları sorumludur. www.usaktayiz.com ‘da hiçbir bildirim yapmadan, herhangi bir zaman değişikliğe gidebilir. Bu sitedeki bilgilerden kaynaklı hataların hiçbirinden sorumlu değildir.
