Çırpanlı Said Ağa; Osmanlı Dönemi 1884 ile 1885 yılları arasında Kütahya Vilayetine bağlı Uşak Kazası Kaymakamlığı yapan alaylı bir idarecidir. Balkan Savaşı döneminde gösterdiği kahramanlık nedeniyle dikkate değer bir hayat hikayesine sahiptir.
Çırpanlı Sait Ağa Kimdir?
Çırpanlı Said Ağa; Osmanlı Ordusunun büyük bir gaflet içinde Balkanlarda Bulgar desteğiyle ilerleyen Rus Ordusuna karşı yenilgi üzerine yenilgi aldığı bir dönemde kaçan Çırpan Kaymakamı yerine geçerek kahramanlıklarıyla tarihe geçen bir zattır. Edirne’den Çırpan’a hareket eden Süleyman Paşa Komutasında ki birliklere yardım etmişti. Rus Ordusu’nun katliamları ile yollara düşen felaketzedelere yardım ediyordu. Bölge Ahalisi, başıbozuklar(efeler) ve Rodop Dağlılarından oluşturduğu silahlı birliklerle birlikle azgın Bulgar Köylerine baskınlar verdi. Oldukça variyeti olmasına rağmen felaketzedelere yardım ile tükenmişti. Oldukça kalabalık bir ailenin reisi idi. İstanbul’a göç ederek memuriyet istemeye mecbur kaldı. Osmanlı Devleti tarafından Istabl-ı Âmire yani Osmanlı Devleti’nde padişaha ve saray mensuplarına ait atların barındığı Has Ahır yöneticisi olarak görevlendirildi. Sonrasında ise 1882 yılında Eskişehir ilinin Mihalıççık Kazasına ve 1884 yılında ise Uşak Kazasına “Kaymakam” olarak atandı. 1885 yılında ise Uşak Kaymakamlığı görevinde iken vefat etmiştir. Onun hakkında bildiklerimiz Eski Zağra Müftüsü Hüseyin Raci Efendi’nin Rus Ordusunun 21 Haziran 1877 tarihinde Tuna’yı geçerek Osmanlı topraklarında katliam yapmaya başladığı dönemi anlattığı 1911 tarihli “Zağra Müftüsünün Hatıraları Tarihçe-i Vaka-i Zağra” isimli eserinde anlatılandan ibarettir. Eski Zağra Müftüsü Hüseyin Raci Efendi bu eserinde Çırpanlı Sait Ağa hakkında şöyle bir değerlendirmede bulunmaktadır;
“Çırpanlı Said Ağa gibi fedakâr, gayretli ve halkın teveccühünü kazanmış, cesur eşrafımız çıkmadı. Zıtlık, anlaşmazlık, dağınıklık bizleri mahva sürükledi…”
Hüseyin Râci Efendi, Zağra Müftüsünün Hatıraları: Târîhçe-i Vaka’i Zağra, Haz. Ertuğrul Düzdağ, İz Yayıncılık, İstanbul 2004.-s. 160-161
Çırpan Neresidir?
Çırpan Kazası; Osmanlı Hakimiyeti döneminde ki ismiyle “Eski Zağra” şehrinin idare merkezidir. Trakya Ovası’nın en kuzey ucunda, Sredna Gora(Orta) Dağları’nın eteklerine karşı hafif eğimli bir arazide yer almaktadır. Eski Zağra Şehri tarihsel süreç içinde; Beroe adıyla Traklar tarafından kurulmuş olup Trajan, Boruy(Kale), İrinopolis, Vereya isimleriyle bilindiği rivayet olunmaktadır. Osmanlı Devleti hakimiyetine 1372 yılında bağımsız son Bulgar toprağı olan Tırnova Çarlığından geçmiştir. Osmanlı Devleti, bu şehrin farklı kültürlerden kalan engin tarihî mirasını görerek, şehri Zağra-i Atik (Eski Zağra) diye isimlendirmişlerdir.
Çırpan Kazası ya da Eski Zağra Şehri olarak bilinen bu Osmanlı Şehri, günümüzde ise Stara Zagora ismiyle anılmakta olup Bulgaristan’ın altıncı büyük şehridir.
93 Harbinde Bulgaristan’da Türk Katliamı
Rus General İosif Vladimirovich Romeyko-Gurko komutasındaki kuvvetlerin 17 Temmuz 1877’de Şıpka Geçidi’ni ele geçirdikten sonra yerli Bulgarları da yanına alarak giriştiği katliam, 93’Harbi’nin acı dolu sayfalarındandır.
16 Temmuz General Gurko, üç süvari ve bir piyade alayı ile Şıpka geçidinin doğusundaki Hain boğazından geçti. Zayıf Türk kuvvetlerini dağıtarak geçidi çevirdi. Balkanların bu en mühim ve hayati geçidi böylece hiç savaşmadan Ruslara bırakıldı. Eski Zağra da bu sırada Ruslar tarafından işgal olunmuştu. Artık savaş kaybedilmiştir. Bundan iki gün önce başarısız kumandan Abdülkerim Nadir Paşa azledilerek hesap vermek üzere İstanbul ‘a çağırılmış, yerine Macar asıllı Mehmed Ali Paşa tayin edilmişti. Bütün harp boyunca gerek Anadolu ve gerek Rumeli cephesinde kumandanlar birbirlerini çekemediklerinden, emir dinlememiş ve müştereken hareket etmemişlerdir. Vazifelerini yapsalardı. Rusyalı, Tuna’dan geçemezdi. Esasen bunu bilen Ruslar, yalnız Tuna’yı geçebilmek için 50 bin asker feda etmeyi göze almışlardı. Ama bizim kumandanlar onlara kıyamamış olmalı!
Hüseyin Raci Efendi, Zağra Müftüsünün Hatıraları: Tarihçe-i Vaka’i Zağra, Haz. Ertuğrul Düzdağ, İz Yayıncılık, İstanbul 2004.-s. 25
24 Haziran 1878 tarihinde Tuna Nehrini geçen Rus Ordusu,17 Temmuz 1877 tarihinde Şıpka Geçidi’ni ele geçirdikten sonra yerli Bulgarları da yanına alarak giriştiği katliamlar büyük bir infial uyandırmıştır.
Uşak Hanedanından Tiridzade Mehmet Bey komutasında ki 250 kişilik gönüllü kuvvetle 93 Harbi’ne Şıpka Savaşı’nda katılıp yararlılığından dolayı Süleyman paşanın taltifine mahzar olmuştur.
Haşim Tümer; Uşak Tarihi, İstanbul 1971, s. 284-286.
Kaçak Kaymakamlar
14 Ocak 1878 tarihinde Rus Ordusu Yeni Zağra, Çırpan ve Tatar Pazarcık’ını işgal etti. Çırpan Kaymakamının kaçması üzerine Çırpan Hanedanından Said Ağa bu görevi üzerine almak zorunda kalmıştır.
14 Ocak 1878 tarihinde Rus Ordusu Yeni Zağra, Çırpan ve Tatar Pazarcık’ını işgal etti. Çırpan Kaymakamının kaçması üzerine Çırpan Hanedanından Said Ağa bu görevi üzerine almak zorunda kalmıştır.
Ruslar Balkan’ı geçmekte iken, memuriyet yerlerini terk etmemeleri, Balkan havalisindeki memurlara telgraf ile emir olunmuştu. Böyle olduğu halde Çırpan Kaymakamı, istifasının kabulünü beklemeyerek kaçmış ve Yeni Zağra Kaymakamı da gitmişti.
Kızanlık alındığı sırada Çırpan Kaymakamlığı, Çırpanlı meşhur Said Ağa’ya ve Yeni Zağra Kaymakamlığı da muvakkat olarak Zağralı Emin Paşa’ya havale kılınmıştı. Emin Paşa özür beyan ederek kabul etmemişse de Sadi Ağa hizmeti üzerine almıştı.
Eski Zağra istila olunduktan sonra, yağmacı Bulgarlar, Kazak kıyafetinde Çırpan civarındaki İslam köyleri ile çiftliklerini yağma edip yakmaya başlamışlardı. Çırpan Müslümanları, hicret hususunda ittifak edememişler, gidecek olanları ise baldırı çıplaklar salıvermemişlerdi. Bunun üzerine Said Ağa memleketi muhafaza için hazırlıklara başlamıştı.
Önce Hasköy tarafına haber göndererek etraftan sekiz yüz kadar başıbozuk topladı. Bunlarla birlikte ahaliyi de silahlandırdı. Atlıların hayvanları için kendi malından ve hükümette mevcut aşar malından, hükümet meydanına arpa yığdırdı. Herkes istediği kadar alıp hayvanlarını besledi. Kasabanın Bulgarları görünüşte dost gibi hareket etmekte idiler. Fakat Zağra’daki Rus’a daima postaları ve adamları gelip gittiğinden onlardan cesaret alırlar, Moskof’un kuvvetini ve çokluğunu beyan eder:
– Rus’un buraya harp ederek girmesindense, sulhen girmesi, memlekete her bakımdan daha hayırdır!Hüseyin Raci Efendi, Zağra Müftüsünün Hatıraları: Tarihçe-i Vaka’i Zağra, Haz. Ertuğrul Düzdağ, İz Yayıncılık, İstanbul 2004.-s. 121-122
diyerek, Müslüman ahaliden zayıf olanlara tesir edip, kasabayı teslime teşvik ederlerdi. Said Ağa ise uzak görüşlü bir zat olup bu yanlış fikri beğenmezdi. Fakat bir tanınan vaziyeti idare eder, diğer taraftan da başıbozuklara kuvvet ve cesaret verirdi. Kasabayı yarım saat uzaktan karakol altına aldırdı. Fırkalar tertip ederek yakındaki azgın Bulgar köylerini tehdit etti.
Çırpanlı Said Ağanın Kahramanlığı
Ahalisi Müslüman olan, yolları arızalı ve koruluk bulunan Erişte köyüne birtakım Bulgarların çapula gelecekleri anlaşıldığından geçit noktaları tutularak pusuya adamlar yatırıldı. Gece yarısına doğru, habersiz gelmekte olan Bulgarlara şiddetle ateş açılarak köy müdafaa edildi. Bulgarlar dağılarak kaçtılar. Bu hadiseden sonra Bulgar köyleri bozularak ve birbirine korku vererek kaçmış ve yukarıda beyan olunduğu üzere pazar günü Zağra’ya gelmişlerdir.
Said Ağa, Çırpan Bulgar’ının Rus’u davet etmekte gösterdikleri isteğe gah mülayemet ve gah şiddetle karşı koyarak vakit geçirmiş. Sonunda çaresiz kaldığı gece halkın hicretini düşünürken Süleyman Paşa’dan haber gelmiş. Paşa ile yaptıkları telgraf muhaberesinde kendisi teşvik ve tebrik edilmekte ve iki tabur askerin şimendiferle Edirne’den hareket ettirildiği müjdesi verilmekteydi.
Keyfiyet ertesi sabah halka duyurulunca büyük sevinç gösterileri oldu. Askere tayın yapıldı ve mühimmatın istasyondan Çırpan’a nakli için arabalar hazırlandı. Bu hali gören ve Süleyman Paşa’nın tehdidini işiten, Rus davetçisi Bulgar çorbacıları meyyit kesilmişler. Said Ağa’nın bir hafta, doyuncaya yemek yemediğini, yatıp uyumadığını, gece gündüz vatan müdafaası ve hükümet idaresi için cansiperane uğraştığını bütün ahali naklederlerdi.
Said Ağa soyca Çırpan eşrafındandı. Vatanının mamur olması ve ahalinin zenginleşmesi için elinden geleni yapar, hak ve insaniyet sever alicenap bir zat idi. Fıtri cesaretine, üstün meziyet ve dirayeti ile milli gayreti ilave olmuştu. Bulgar eşkıyasının Meriç nehrini geçerek Kayacık istasyonunu yaktıklarını, şimendifer hattını tahrip ettikleri, İslam çiftlik ve köylerini yakarak ele geçirdikleri Müslümanları işkenceyle öldürdükleri haber alınınca, halk can korkusuna düşerek ne yapacağını şaşırmıştı.
Said Ağa yukarıda geçtiği üzere, Rodop Dağlılarından asker toplamış, Bulgar azgınlarını da hikmet ve siyasetle oyalayarak vatanını korumuştu. Daha önce Zağra’da baş gösteren fesat komitesini de en evvel Said Ağa keşf ederek yüksek makamlara bildirmişti.
Hicri 1291 yılında Eski Zağra’da patlak veren ve bir sene sonra Otluk köyünde büyük zararlara sebep olan fesat ve isyanlarda, tahkik komisyonu azası idi. Bu sırada güzel hizmeti, devlet ve millete sadakati görülerek. « İstabl-ı Amire» payesi ile taltif olunmuştu. Yukarıda kaydettiğim hadiselerde dahi güzel tedbirleri, sebat ve gayreti, düşmanların bile takdirini kazanmıştı.
Onun bu başarısı Filibe ve Hasköy kazalarının da bozulmamasını sağlamıştır. Kızanlık ‘tan firar edenleri selamete çıkardı. Felaketzedelere her çeşit yardımda bulundu. Ancak ikinci istilada servet ü samanı, mülk ve akarı mahv oldu. Ailesi kalabalık olduğundan bir zaman İstanbul’da oturarak memuriyet istemeye mecbur kaldı. Nihayet 1298 de Mihaliç ve iki sene sonra Uşak Kazalarına kaymakam tayin olundu. 1301 senesinde Uşak kaymakamı iken, orada vefat eyledi. Allah rahmet eylesin. Yiğit, yürekli, güzel konuşan, hazır cevap bir zat idi.
Hüseyin Raci Efendi, Zağra Müftüsünün Hatıraları: Tarihçe-i Vaka’i Zağra, Haz. Ertuğrul Düzdağ, İz Yayıncılık, İstanbul 2004.-s. 122-124
Meclis-i Mebusan ‘da Çırpan İşgali Hakkında Gensoru Önergesi
Selanik Mebusu Mustafa Efendi, 12 Şubat 1878 tarihinde Serasker Rauf Paşa’nın cevaplandırması için Meclis-i Mebusana şöyle bir gensoru önergesi vermiştir;
Beşinci olarak Ruslar, antlaşmanın ana metni imzalanıncaya kadar düşmanca davranışları bırakmayacaklarını beyan etmiştir. Rusların bu beyanı üzerine Padişah telgrafla emriyle Rauf Paşa Hazretlerine çatışmanın sonlandırılarak ateşkes görüşmelerine başlanmasını bildirmiştir. Bu telgraf üzerine kumandanlar ve yerel idarecilerin halka verdiği güvenceyle hicret etmek üzere arabalarına binen Filibe, Çırpan ve komşu ahalisinden birçok kız çocuğu ve masum bebek yerlerine dönmüşler iken müteakiben Rusya Kazakları gelerek şu bîçarelere merhametsizce eziyet etmiş ve Rus askeri Karakol askerlerimizi öldürmüş ve askerimiz buna karşılık ateşkes emri gereği karşılık veremeyerek ruhlarını teslim etmişlerdir. Takib eden zamanda iş işten geçtikten sonra yerel idareciler ve askerin feryadı üzerine Serasker Rauf Paşa Hazretleri eski telgrafın eksik ve yanlış olduğunu anlamıştır. Bu telgrafın tadil edilerek değiştirildiği söylentisinin yayılmıştır. Burada ki Çırpan Hanedanından Said Ağa ayrıntılı bilgisi olduğu halde bu büyük hatalar sonucu meydana gelen feci belalara niçin sebebiyet verilmiştir? İşte bu konular hakkında soruşturma yapılması için adı geçen kişilerin resmi savaş evraklarını Meclisi Mebusana vermesini ve Serasker Rauf Paşa Hazretlerinin önümüzdeki perşembe günü Meclis-i Mebusana gelmelerini teklif ve talep ederiz.
MMZC, İnikad: 27, C: 2, s. 377-378; Türk Parlamento Tarihi, C: 1, Ankara, s. 213-214.
Müellifi: Ömer AŞCI
© Copyright www.usaktayiz.com tüm hakları saklıdır. Kod, haber, resim, röportaj gibi her türlü içeriğinin tüm telif hakları www.usaktayiz.com.tr ‘a aittir.
www.usaktayiz.com sitesinde yer alan bütün yazılar, materyaller, resimler, ses dosyaları, animasyonlar, videolar, dizayn, tasarım ve düzenlemelerimizin telif hakları 5846 numaralı yasa telif hakları korunmaktadır. Bunlar www.usaktayiz.com ‘un yazılı izni olmaksızın ticari olarak herhangi bir şekilde kopyalanamaz, dağıtılamaz, değiştirilemez, yayınlanamaz.
İzinsiz ve kaynak belirtilmeksizin kopyalama ve kullanımı yapılamaz. www.usaktayiz.com ‘da ki harici linkler ayrı bir sayfada açılır.
Yayınlanan yazı ve yorumlardan yazarları sorumludur. www.usaktayiz.com ‘da hiçbir bildirim yapmadan, herhangi bir zaman değişikliğe gidebilir. Bu sitedeki bilgilerden kaynaklı hataların hiçbirinden sorumlu değildir.
