Uşak ili tanıtımında kullanılan “İlkler Şehri Uşak” sloganı hepimizin hafızasında yer etmiştir.Bu slogan gerçekten denilen gibi midir? Vaktim oldukça Uşak şehrinin bahse konu olan ilk olma iddiasında ki rivayetleri araştırıp incelemeye çalışacağım. Bu günkü konumuz ; Eşme Çocuk Kütüphanesi olacak.
Uşak tanıtımında kullanılan metinlerde sıkça karşımıza çıkan “Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk çocuk kütüphanesi 1953 yılında Eşme kazasında kurulmuştur.”iddiasını gelin beraber araştıralım:
Türkiye’nin İlk Çocuk Kütüphanesi Eşme kazasında kuruldu rivayetinin kaynağı nedir?
Eşme kazasında 1953’te açılmış olan Türkiye’nin İlk Çocuk Kütüphanesi olduğu rivayet edilen günümüzde ki ismiyle Eşme İlçe Halk Kütüphanesi ; 2009 yılında taşındığı Eşme Kültür Merkezinde 12300 kadar eser,1100 m² bina ve 3940 m² bahçeden oluşan bir alanda yılda yaklaşık 19 bin okuyucuya hizmete devam etmektedir.
Türkiye’nin İlk Çocuk Kütüphanesi’nin Eşme’de kurulduğu hakkında ki rivayetin kaynağını bulmak mümkün görünmemekle birlikte bir çok ulusal medya kurumu,Uşak İl Kültür Turizm Müdürlüğü ve Uşak Valiliği…vs. gibi resmi makamlar tarafından çıkarılan yayınlarda senelerdir tekrarlanmakta olduğu aşikardır.
Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Kütüphanesi ne zaman kuruldu?
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında Osmanlı döneminden bakiye kütüphaneler haricinde Maarif Vekaleti (Milli Eğitim Bakanlığı) Hars Dairesi tarafından kurulan ilk kütüphane 1924 yılında İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi idi.
Halk Kütüphaneciliği kavramı ise; 1800’lerin başında Amerika Birleşik Devletlerinde kitap almaya parası yetmeyen yetişkin vatandaşların kitap okumalarını sağlamak amacıyla ortaya çıkmıştı.
Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk bağımsız Çocuk Kütüphanesi ne zaman kuruldu?
Osmanlı dönemi 1912 yılında Türk Milliyetçiliği saiki ile kurulmuş Türk Ocakları, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti döneminde de faaliyetlerine devam etmiş 1928 yılında Anadolu genelinde 260 şubeye ulaşmıştı. Yeni açılan Türk Ocağı şubelerinde kütüphaneler de kurulmaktaydı.
Türkiye’de çocuk kütüphanesi kurulmasının gerekliliği ilk olarak 1920-1930’lu yıllarda düşünülmüş ve ilk müstakil çocuk kütüphanesi 1925’de Türk Ocakları tarafından Manisa vilayeti Akhisar kazasın’da kurulmuştur.
1928‟de yapılan Beşinci Türk Ocakları Umumi Kurultayı‟na Eşme Türk Ocağı adına katılan delegesi üzerinden diyebiliriz ki Eşme Türk Ocağı örgütlenmesi mevcut idi.(1)
Halk-evleri döneminde Manisa-Eşme-Uşak ekseninde Halk Kütüphaneciliğinin Gelişim Seyri Nasıl Olmuştur?
Türk Ocakları kendini fesih edip Cumhuriyet Halk Partisine mülkleriyle devir olmasıyla birlikte bu misyonu 1932 yılında kurulan Halk Evleri devralacaktı.
Halk-evi şubelerinde Kütüphane ve Neşriyat Şubeleri kurularak , her Halk-evinde bir kütüphane ve okuma odasının bulunması Halk-evinin ilk şartlarından sayıldı.
Eşme kazasının idari olarak bağlı bulunduğu Manisa vilayetinde 24 şubat 1933 yılında açılan Manisa Halk-evinde, Kitap-saray ve Yayın Şubesi tarafında oluşturulan 2932 kitaplık bir kütüphane kurularak bir bölümü çocuk kitapları bölümü olarak ayrılmıştır.
Ek olarak 19 köye okuma odaları kurulmuştur. Bu 19 köy arasında Eşme veya bağlı köyler bulunmamakla birlikte Eşme’de halk-evi teşkilatı da kurulamadığı görülmektedir.
23 Şubat 1934 tarihinde açılan Uşak Halk-evi bünyesinde de bir kütüphane de oluşturulmuştur.
Türk Ocakları’nın kapatılıp Halkevleri’nin açıldığı bu dönemde Türkiye Cumhuriyeti’nde kurulan 2. Müstakil Çocuk Kütüphanesi ise; 1937‟de Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından İstanbul’da kurulmuştu.
Ancak Cumhuriyet Halk Fırkası Manisa İl Teşkilatı tarafından 1944- 1945 yılları dâhilinde Eşme kazasına kurulan 1 adet Halk Okuma Odasının bulunduğu görülmektedir.(2)
Yani Eşme kazasında 1953’te açılmış olan Çocuk Kütüphanesi ; bu durumda Türkiye’nin İlk Çocuk Kütüphanesi olmaktan çıkıyor.
Tüm bu gelişmeleri takiben 19 Şubat 1932 tarihinde, 14 kentte kurularak faaliyetlerine başlayan ve sayıları 1950’de 478’e ulaşan Halk-evleri Cumhuriyet Halk Partisinin muhaliflerini sindirmek amacıyla kullandığı propaganda aracı haline geldiği gerekçesiyle Demokrat Parti tarafından 1951 yılında kapatıldı.
Eşme Kazasının Cumhuriyetin İlk Yıllarında ki Okullaşma Durumu Nasıldı?
1925-1926 Eğitim Öğretim Yılında Eşme kazasının da bağlı bulunduğu Manisa Vilayetinde ki okullaşma rakamlarına bakıldığında; Eşme ilçesinin, okul sayısına göre Merkez ilçeden sonra ikinci sırada bulunması dikkate şayandır.Eşme’de okul sayısındaki fazlalığın öğrenci sayısına yansımadığı görülmektedir.(3)
Eşme kazasında eğitim 1933 yılına gelindiğinde;16 okul, 25 öğretmen, 1000 öğrenci ve 10 millet dershanesi mevcuttur.Okullardan 12 tanesi Kaymakam Vakkas Bey’in göreve başlamasından sonra yapılmış, 4 tanesi de yine onun zamanında tamir edilmiştir.(4)
24 Nisan 1952 tarihinde Beyazıt Devlet Kütüphanesi’nin bir bölümünde Türkiye’de ilk defa tam donanımlı “Beyazıt Çocuk Kütüphanesi” açılmış olsa da müstakil/bağımsız bir yapı olmaması nedeniyle Türkiye’ nin 3.Çocuk Kütüphanesi deyip sıralamaya almak doğru olmayacaktır.
Türkiye Eğitim Tarihinde bu zamana kadar açılan çocuk kütüphaneleri münferit çabalar sonucu meydana gelmiştir.
Türkiye Maarif Vekaleti(Milli Eğitim Bakanlığı) Çocuk Kütüphaneleri Yönetmeliği Türkiye’de Çocuk Kütüphaneciliğinin gelişimini nasıl etkilemiştir?
Türkiye Maarif Vekaleti(Milli Eğitim Bakanlığı) tarafından A.B.D.’li Lawrence S. Thompson Türkiye’ye davet edilerek verdiği rapor doğrultusunda harekete geçilip 6 Nisan 1952’de ilk Çocuk Kütüphaneleri Yönetmeliği yayınlayarak Çocuk Kütüphaneciliğini sistematize edip yaygınlaştırmaya çalışmaktadır.(5)
Milli Eğitim Bakanlığı tarafında 1952’de yayınlanan bu yönetmelikle; çocuk kütüphanelerinin kurulup; geliştirilmesi tüm yurda tebliğ edilmektedir.Çocuk kütüphanelerinin uygunsa okullarda açılması ve başına öğretmen kütüphaneci şeklinde adlandırılan öğretmenlerin getirilmesi kararlaştırılmıştır.(6)
Türkiye’de 1952 yılında Kütüphaneler Genel Müdürlüğü tarafından Çocuk Kütüphaneciliği kursu da düzenlenmiştir.
Türkiye Maarif Vekaleti(Milli Eğitim Bakanlığı) tarafından 6 Nisan 1952’de yayınlanan Çocuk Kütüphaneleri Yönetmeliği sonrası Türkiye’de kurulan ilk Çocuk Kütüphanesi ise; Manisa vilayetine bağlı Eşme kazasında 1953 yılında Denizli Köy Muallim Mektebi mezunu öncü bir öğretmen olan Ahmet Baysal’ın başını çektiği ekip tarafından kurulmuştu.
Türkiye Kütüphanecilik Tarihine bakıldığında ise; Eşme Çocuk Kütüphanesinin Türkiye’de Kurulan 3. Çocuk Kütüphanesi olduğu görülecektir.
Uşak’ın il olmasının ardından 14.06.1954 tarihinde Bireylül Çocuk Kütüphanesi, 15.08.1958 tarihinde Atatürk Çocuk Kütüphanesi ve 23.03.1970 tarihinde de Ragıp Soysal Çocuk Kütüphanesi açılmıştır.
Eşme Çocuk Kütüphanesi kurucusu Öğretmen Ahmet Baysal Kim?
Türkiye’nin İlk Çocuk Kütüphanelerinden Eşme Çocuk Kütüphanesinin kurucusu Ahmet Baysal;Uşak ili Eşme kazası Köseler Köyü Sarıahmetli Mahallesinde 1909 yılında doğdu.
Ahmet Baysal’ın soyu Oğuz Türkmen Boylarından Bayat Aşiretine bağlı Gacar Yörüklerinden Sarı Ahmet Cemaatine dayanmaktaydı.
Ahmet Baysal; 1969 yılında yapılan seçimlerde TBMM 14. dönem Uşak Milletvekili olarak görev yapan Adil Turan’ın da akrabasıdır.
Ahmet Baysal ilk öğrenimini Kula’da yaptıktan sonra 1931 yılında Denizli Köy Muallim Mektebinde eğitimini tamamlamıştır.
Ahmet Baysal’ın görev yaptığı yerler sırasıyla ;
-
1933 – 1935 yılları arasında İnay Köyü İlkokulu
-
1935 – 1941 yılları arasında Eşme Merkez Dumlupınar İlkokulu
-
1941 – 1944 yılları arasında Güre Köyü İlkokulu
-
1944 – 1953 yılları arasında Eşme Merkez Dumlupınar İlkokulu
-
1953 – 1956 yılları arasında Eşme Çocuk Kütüphanesi
Ahmet Baysal mesleki formasyonunu geliştirmek maksadıyla Türkiye Maarif Vekaleti(Milli Eğitim Bakanlığı)’nin 1954 yılında düzenlediği hizmet içi eğitim programlarından ;Görme ve İşitme Yoluyla Öğretim Kursu – Petrollü Projeksiyon,Projeksiyon, Sessiz Sinema, Sesli Sinema makinelerini kullanım alanlarında eğitim görerek sertifika aldı.
Ahmet Baysal 1946 yılında İzmir Suhulet Matbaasından basılan “Vereme Nasıl Tutuldum Nasıl Kurtuldum?” isminde bir kitap yazdı.
Eşme Merkez Dumlupınar İlkokulu öğretmeni olarak görev yaptığı sırada Türkiye Maarif Vekaleti(Milli Eğitim Bakanlığı) tarafından 6 Nisan 1952’de yayınlanan Çocuk Kütüphaneleri Yönetmeliği uyarına Çocuk Kütüphanesi kurmak amacıyla harekete geçti.
Ahmet Baysal; Eşme kazası öğretmenleri ve Eşme Kızılay teşkilatının destekleriyle Eşme Çocuk Kütüphanesi için yardım toplamaya başladı.
Eşme Müstakil Çocuk Kütüphanesi zorlu bir süreç sonunda 13.09.1953 yılında açıldı.Bu kütüphane rivayetlerde bahsedilen gibi Türkiye’nin İlk Çocuk Kütüphanesi değildi, Türkiye sıralamasına göre Türkiye’nin 3.Çocuk Kütüphanesi idi. Ama Eşme gibi kısıtlı imkanlara sahip bir coğrafya için çok büyük bir başarıydı.
Eşme Çocuk Kütüphanesini kuran Ahmet Baysal ;16 – Temmuz – 1963 tarihinde başlayan Türkiye Maarif Vekaleti(Milli Eğitim Bakanlığı) Öğretmeni İşbaşında Yetiştirme Bürosunca düzenlenen Kütüphanecilik Kursu Hocası İzmir Karşıyaka Çocuk- Kütüphanesi Öğretmen Kütüphanecisi Ahmet Baysal olarak karşımıza çıkıyor.
Ahmet Baysal ;1976 yılında İzmir’de vefat ettikten sonra memleketi Uşak ili Eşme kazası Köseler Köyü Sarıahmetli Mahallesi Mezarlığına defnedildi.
Ahmet Baysal hocamıza yaptığı hizmetlerden dolayı teşekkür etmeyi bir borç biliriz. Yüce yaradan rahmetiyle muamele eylesin….
Kaynaklar:
- Batı Anadolu Türk Ocakları 1923-1931 /Ezgi TUNA
- http://www.halduncezayirlioglu.com/2014/04/demirci-halk-okuma-odasi/
- 1925-1926 DERS YILINDA MANİSA’DA EĞİTİM M. Serhan YÜCEL*-Taner BİLGİN**
- Ragıp Kemal, “Eşmenin Elvanlar istasyonuna nakli lâzım”, Akşam, 30 Nisan 1933, s. 4; Ragıp Kemal, “Eşme kazası merkezi Elvanlara nakledilmelidir”, Akşam, 2 Mayıs 1933, s. 10.
-
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Bilgi ve Belge Yönetimi Anabilim Dalı/ANKARA’DAKİ HALK KÜTÜPHANESİ ÇOCUK BÖLÜMLERİNİN ÇOCUKLARIN OKUMA ALIŞKANLIĞINDAKİ ROLÜ/Nilay CEVHER
- Türkiye’de Basımcılık ve Yayıncılığın Bilgi Hizmetlerine Etkisi: Tarihsel Araştırma/H. İnci ÖNAL
© Copyright www.usaktayiz.com tüm hakları saklıdır. Kod, haber, resim, röportaj gibi her türlü içeriğinin tüm telif hakları www.usaktayiz.com.tr‘a aittir.
www.usaktayiz.com sitesinde yer alan bütün yazılar, materyaller, resimler, ses dosyaları, animasyonlar, videolar, dizayn, tasarım ve düzenlemelerimizin telif hakları 5846 numaralı yasa telif hakları korunmaktadır.
Bunlar www.usaktayiz.com ‘un yazılı izni olmaksızın ticari olarak herhangi bir şekilde kopyalanamaz, dağıtılamaz, değiştirilemez, yayınlanamaz. İzinsiz ve kaynak belirtilmeksizin kopyalama ve kullanımı yapılamaz.
www.usaktayiz.com ‘daki harici linkler ayrı bir sayfada açılır. Yayınlanan yazı ve yorumlardan yazarları sorumludur. www.usaktayiz.com ‘da hiçbir bildirim yapmadan, herhangi bir zaman değişikliğe gidebilir. Bu sitedeki bilgilerden kaynaklı hataların hiçbirinden sorumlu değildir.
