Eşme Kazası’ nın mülki ve idari yapısı ; Osmanlı Devleti Sultan V. Mehmet Reşat (1909-1918) Döneminde Aydın Vilayeti tarafından oluşturulan 26.06.1915 tarihli “Aydın Vilayetinin taksimat ve teşkilatı ne haldedir? “ başlıklı raporda anlatılır.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı içerisinde bulunan 13 Şevval 1333 (26.06.1915) tarihli “Aydın Vilayeti Makam Yaveri ve İzmir Jandarma Mıntıka Müfettişliğine Mülhak Yüzbaşı Ziya Osman “ imzalı “Aydın Vilayetinin taksimat ve teşkilatı ne haldedir? “ başlıklı raporda; Eşme Kazası Hakkında hazin bilgiler aktarmaktadır.
Aydın Vilayetinin taksimat ve teşkilatı ne haldedir? başlıklı raporda büyükçe bir çizelge ve 16 maddelik bir açıklama ile nelerin yapılması gerektiği konusunda fikirlerini açıklamaktadır.
Aydın Vilayetinin taksimat ve teşkilatı ne haldedir?Raporunun Eşme Bölümü
Aydın Vilayetinin taksimat ve teşkilatı ne haldedir? başlıklı raporun 6. Maddesinde Eşme Kazasının 1915 yılındaki “Mülki taksimat ve teşkilatı” hakkında şöyle rivayet eder;
Eşme Kazasına bağlı 86 köy ve 1 nahiye bulunmaktadır. Eşme Kazasına bağlı Güre Nahiyesine ise 19 köy bağlıdır.
Kazalara merkez olabilecek yerlerin çok iyi bir şekilde tetkik edilip, araştırılması gerekmektedir. Hükumet merkezi tarafından, kaza merkezi olacak yerlerin ticari ve iktisadi açıdan kura merkezi olmaya layık olan yerler dikkatlice seçilmelidir. Herhangi bir neden ile, bir köylü kaza merkezine gelirken, yumurtasını, tavuğunu satacak bir Pazar yeri bulabilmelidir.
Mesela; Eşme kazasına , Takmak adında sefil bir karye merkez olmuştur. Bu kaza merkezinde bir çeşme dahi yoktur. Köylü hayvanını sulayacak bir çeşme, bağlayacak bir halat, tavuğunu, horozunu satacak bir müşteri, bir şeyler satın alacak bir dükkan bulamaz ise, ahali hiç bir zaman o kaza merkezine bağlı olmayı istemez. Nitekim 86 karye’ den oluşan bu kaza gerçekten perişan bir vaziyettedir.
Kurra ahalilerinin bir kısmı, kendisine mesafe itibarıyla daha yakın ve şehir haline benzeyen, pazarlarıyla, dükkanlarıyla kısacası her haliyle bir iktisat merkezi olan Uşak’a , mühim bir kısmı da Kula’ya bir kısmı Alaşehir’e , bir kısmı da Buldan kaza merkezlerine gitmekte ve ihtiyaçlarını oralardan temin ederek , cenabı haktan karye(köy)lerinin buralara bağlanması için dua etmektedirler.
Osmanlı Arşivi,Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı, D.N:E/9 ,S.N:97
Yüzbaşı Ziya Osman Kimdir?
Yüzbaşı Ziya Osman; Aydın Vilayeti Makam Yaveri(Aydın Vali Yardımcısı) ve İzmir Jandarma Mıntıka Müfettişi olarak görevlidir. Yüzbaşı Ziya Osman, coğrafya ve haritalar ile uğraşmayı öteden beri sevdiğini belirtmektedir.
Yüzbaşı Ziya Osman daha önceden hükumet tarafından Aydın Vilayeti valiliğinden, vilayetin bütün köy, nahiye ve kaza hudutlarını gösteren bir harita oluşturmak için köy köy, nahiye nahiye , dolaşarak Aydın Vilayeti dahilindeki aksaklıklara yakından tanık olduğunu için bu göreve seçilmiştir.
Yüzbaşı Ziya Osman;, Aydın Vilayeti Mülki teşkilatı ile ilgili olarak hükumet merkezine sunmuş olduğu bu raporda; vilayetlerin mülki teşkilatlanmasında ki yanlışlıklar, nahiye ve köy yanlış örgütlenmesinden doğan sorunlar ve bölge halkının mülki taksimat ve teşkilatlanmada ki yanlışlıklar sebebiyle yaşadığı sıkıntılara vurgu yapmıştır.
Yüzbaşı Ziya Osman, bütün bu sorunların temelinde buralara yönetici konumunda olan kişilerin bu problemlerle uğraşmadığı, yöneticilerin idare etmekle sorumlu oldukları yöreleri tanımadıkları, halkın sorunlarına çözüm bulunamadığı, dolayısı ile de yöneticilerin kırtasiyecilikten öteye iş yapamadığından yakınmaktadırlar.
Diyebiliriz ki, bir Türk subayının ülkesinin sorunlarına duyarlı olması ve ülkesinin yararına olarak gördüğü fikirlerini, tecrübelerini ve bilgi birikimlerini üst makamlara iletmesi açısından bu belge kanımızca oldukça önemlidir.
