Kurtuluş Savaşı Dönemi Uşak Köylüsünü Anlatan Romancı; Talip Apaydın

Kurtuluş Savaşı döneminde Türk İnsanı’nın yaşantısı ve duygularını en iyi anlatan roman yazarlarımızdan Talip Apaydın en bilinen 4 romanında; mekan olarak  Uşak’ı ,karakter olarak Uşak köylüsünü seçmiştir.

Talip Apaydın’ın Uşak’ı Anlatan Eserleri

Uşak şehrini mekan olarak seçen çok fazla edebi eser olmasa da var olanların içinde en iyisi olarak Talip Apaydın’ın Uşak’ı mekan seçen romanları ;

• 

Talip Apaydın Kimdir?

Talip Apaydın, öykü ve romanlarında anlatım ve içerik bakımından bir arayış içine girmiştir. Köy ve kasaba gerçekçiliğinin yanı sıra, kent yaşamını da işleyen, eserlerinde kendi anılarından ve yaşantısından da izler aktaran bir yazar görüntüsü vermektedir. Hayallerden ve kurmacalardan ziyade çok gözlemlerinden yararlanan ve bireyi değil, toplumsal sorunları ele alan, yalın ve dolaysız anlatımıyla da dikkati çeken bir yazardır.   

Kitaplarında anlattığı köy ve köylüler sefil ve sömürülmüş bir halde anlatılmıştır. Köy hayatıyla ilgili yazdığı yazılarında Köylü, zır cahildir ve  hurafelere inanır. Köy ve köy halkı için  hiçbir müspet bir yön olmayan yoksulluk ve cehalet içinde yaşayan insanlar olarak aktarılır.  Köylüleri sürekli olarak olumsuzluklar içinde yaşayan insanlar olarak göstermesi, objektif olmayan bir  tutum olarak değerlendirebilir. Köy toplumundaki tek iyi insan olarak öğretmeni göstermesi bir başka zaafıdır. Eserlerindeki fedakâr, cefakâr, modern dünyanın yüzü olarak gösterilen öğretmen modelleri, köylüyü eğiterek modern ve laik hâle getirmeye uğraşır.  Roman ve öykülerinde Yaşar Kemâl, Kemâl Tahir ve Orhan Kemâl’in etkisi görülmektedir.

Ailesi

Talip Apaydın; 1926 yılında Ankara’nın Polatlı ilçesinin Ömerler köyünde doğdu.Babası Uşak Cephesinde de savaşan Kurtuluş Savaşı Gazisi İbrahim Apaydın olup annesi ise, Ankara Yörüklerinden Safiye Hanım’dır.

Kurtuluş Savaşı Dönemi’ni , İstiklal Mücadelesinin birçok cephesinde ve hatta Uşak Cephesinde de savaşarak pek çok kez yaralanmış Ankara Beypazarı’nın Kapılı köyünden babası Gazi İbrahim Apaydın’dan dinleyerek büyümüştür.

Babası Gazi İbrahim Apaydın, Yemen’de, Galiçya’da, Kafkas cephesinde ve Kurtuluş Savaşında cepheye koşarak kahramanca tetik çeken ve yaralı olarak köye dönünce topraksız, işsiz, ekmeksiz kalan gariban bir Anadolu köylüsüdür. Kurtuluş Savaşını sırtında çanta kayışının izleri, göğsünde 3 kurşun yarası ile bitirir. Köyünde ki geçim zorlukları nedeniyle göçtüğü Ankara’nın Polatlı ilçesinin Ömerler köyünde Safiye isminde bir yörük kızıyla evlenir. 1926 yılında arpa biçim zamanı bir erkek çocukları olur. Adını Talip verirler. İbrahim Bey,her yaralanışta onu yerden kaldıran, sırtında taşıyan komutanı teğmen Talip’in adını oğluna vermiştir.

Talip Apaydın, 3 yaşında iken 1929 yılında annesi Safiye Hanım’ın vefat etmesiyle babası tekrar evlenir. Talip analığının elinde kırgınlık içinde büyüyecektir.

Eğitimi

Hamidiye Köy Öğretmen Okulu’na 1938’de kayıt olduğu gün babası; “Bu devlet seni okutuyor ya, tüm çektiklerim, tüm akıttığım kan ve ter helal olsun,” diyecektir.

Hamidiye Köy Öğretmen Okulu günleri onun için bir nevi aydınlanma dönemi olur. Okulda ki eğitim çalışkanlık,dürüstlük,birlikte çalışmak, üretimde bulunmak ve eser yaratmanın coşkusu üzerine kurgulanmıştır. Memleket sorunlarına eğilmeğe başlar. Köyler neden geri kalmış? Köylüler kimler tarafından sömürülüyor? Yoksulluktan, bilgisizlikten kurtuluş çareleri nelerdir?..vb. gibi soruları tartışır.

6 Haziran 1943 tarihinde Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü Güzel Sanatlar Bölümü’ne kaydolur. Burada kitap okuma seferberliği vardır. Birçok yerli ve yabancı klasikleri okur. Edebiyat sevgisini geliştirir.O yıllar için çok tehlikeli fikirlerdir bunlar. Maksim Gorki, Panait Istrati, Sadri Ertem, Sabahattin Ali gibi hikayeci ve romancıları tutkuyla okur. Görüş ufkunu genişleten Kadın ve Sosyalizm, Sosyal Mücadeleler Tarihi, Gizli Pamuk Harbi gibi bilimsel kitapları inceler.

Bu okulda çok tanınmış simalardan dersler almıştı: Bunların arasında: İsmail Hakkı Tonguç, Sabahattin Eyüboğlu, Prof. Hikmet Birant, Prof. Selahattin Batu, Vedat Günyol, Prof. İrfan Şahinbaş, Yunus Kazım Köni, Faik Canselen, Hamdi Keskin, Mahir Canova, Ulvi Uraz, Ruhi Su, Aydın Gün, Mehmet Öztekin…  O günlerde sevdiği yazarlara öykünerek hikayeler yazmağa başlar.

Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü, 1946 yılı başlarındaki siyasi değişimi takiben, hükümete muhalif düşünceler üreten karşıt bir hareketin merkezi olarak suçlanmaya başlar.O günlerde emniyete imzasız bir mektup gelir. O mektupta Hasanoğlan’ın komünist yuvası haline geldiği öne sürülmektedir.

Apaydın, ilk şiir ve öykülerini 1945-1946 yıllarında Köy Enstitüleri Dergisi’nde yayımladı. Ayrıca Fikirler, Yeditepe, Beraber, Yeni Ufuklar, Varlık, İmece ve Türk Dili dergilerinde de yazıları şiirleri yayımlandı.

Evlilik

İlk Görev Yeri

Talip Apaydın 1946 yılında mezun olduktan sonra, Kars Cilavuz Köy Enstitüsüne öğretmen olarak atanır. Buradan sonra Gazi Eğitim Enstitüsü Müzik Bölümü’nde eğitimini sonlandırır.

Yüksek Köy Enstitüsü’nü bitirmiş öğretmenlerin askere alınması kararı uyarınca Yedeksubay Okulu’na gönderildi. Dönem sonunda bir grup arkadaşı ile birlikte çavuşa çıkartıldı ve askerliğini çeşitli sürgün alaylarında tamamladı.

Tokat bölgesi gezici başöğretmenliği

1949’da Tokat bölgesi gezici başöğretmenliğine atandı. Tayinini Turhal Ortaokuluna yaptırır. Ancak eşi Halise’nin tayinini geciktirirler. Onun sakıncalı kişiliği bir ömür sürecek, dönemin esen rüzgarlarına göre bir ödüllendirilip, bir cezalandırılacaktır.

Turhal’ da öğretmenliğin yanı sıra yazın çalışmalarına ağırlık verir. Değerli aydın, şair, Dr. Ceyhun Atuf Kansu’nun dostluğu, bu taşra kasabasında Apaydın’a ilaç gibi gelir. Anılarında Kansu’dan “Duyarlığımı, bilincimi besledi” diye söz etmiştir.

Amasya Kız Öğretmen Okulu

Amasya Kız Öğretmen Okulu müdür yardımcılığı yaptığı sırada yazdığı bir oyunla Milli Eğitim Bakanlığı’nın açtığı bir yarışmada ödül kazandı. Ancak, ödülü verilmedi. “Yapı” adlı şiirinin yayımlanmasından ötürü Bakanlık emrine alındı. Dönemin ünlü avukatları Halit Çelenk, Nevzat Helvacı, Cemal Reşit Eyüboğlu, Prof. Turan Güneş, Prof. Lütfü Duran, Prof. Muammer Aksoy’un hukuk mücadeleleri sonucu görevine iade edilmiştir.

Bu sırada Amasya Kız İlköğretmen Okulu’nun Uşaklı öğretmeni Günay Özkaya ile onun annesi Ayşe Hanımdan dinlediği Uşak Köylerinde ki Kurtuluş Savaşı Dönemi mücadele hikayelerini babasından dinlediği Uşak cephesi hatıralarıyla birleştirir.

 1965 yılında TÖS’ün kuruluşunu gerçekleştiren gruba dahil olmuş, 1966 yılında açığa alınmasının ardından TÖS’ün verdiği misyonile Anadolu’nun çoğu yerini ve Uşak ilini gezme fırsatı bulmuştu.

1971 yazında eşi Halise Sarıkaya ilebirlikte Ankara Bahçelievler Ortaokulu’nda göreve başlamışlardır. 1976 yazında emekliye ayrılan yazar,1978’de Ecevit hükümetinde bakanlık müşaviri olarak görev almıştır.

Talip Apaydın’ın Eserleri

Talip Apaydın, yarım asrı aşkın dönemde, 17 roman, 220 öyküyü bir araya getirdiği 14 öykü kitabı, 2 şiir, 3anı, 4 deneme ve 4 tiyatro oyunu olmak üzere 44 eser yazdı.

Tiyatro Eseri:

• Bir Yol (1966)

Radyo Oyunu:

• Yapılar Yapılırken
• Otobüs Yarışı (Yayımlanmamış radyo oyunu)

Talip Apaydın’ın Aldığı Ödüller

• 1964 Yılında “Toprağa Basınca” adlı çocuk romanı ile Doğan Kardeş Çocuk Romanı Ödülünü kazandı.
• “Yapılar Yapılırken ve Otobüs Yarışı” adlı basılmamış radyo oyunları ile 1970 TRT Sanat Ödülleri yarışmasında iki başarı ödülü aldı.
• 1975 Yılında yazdığı “Tütün Yorgunu” adlı eseri ile 1976 da Fikret Madaralı Roman ödülünü aldı.
• “Köylüler” romanı ile 1992 Orhan Kemal Roman ödülünü aldı.
• Yine “Köylüler” romanı ile “Edebiyatçılar Derneği Büyük Ödülü”nü aldı.
• 17 Nisan 2009 ‘da “Köy Enstitüleri Vakfı Eğitim Başarı Ödülünü aldı

Ölümü

Yazan: Ömer Aşçı