Türk Edebiyatının önde gelen isimlerinden Halit Ziya Uşaklıgil memleketi Uşak Şehrine olan aşkını, gönül ve aile bağını 1935 yılında kaleme aldığı “Kırk Yıl” isimli eserinde anlatır.
Uşaklıgil Ailesi; Osmanlı Dönemi yaklaşık 1750 yılında Kütahya Vilayeti Uşak Kazasına Sakız Adasından göç ederek yerleşen Helvacızade Hacı Ali Efendinin neslindendir. Uşak’ta helvacılık ile başlayan ticari faaliyetleri büyüyerek halıcılık ve nakliyat(deve kervanları) ile zirveye ulaşır. İşlerin büyümesi ile Helvacızade Hacı Ali Efendi 1878 yılında İzmir’e taşınır. İzmir’de Uşşakizade yani Uşaklıoğulları ismiyle anılmaya başlar.
Halit Ziya Uşaklıgil Uşak’a Neden Gitti?
Türkiye, 1934 yılına gelindiğinde Soyadı Kanunu kabul edilmiş, herkes kendine bir soyadı almıştı. “Zade-ağa” gibi unvanlar yasaklanmıştı. Soyadı alma konusunda ilk günlerde bir bocalama olduğu anlaşılmaktadır. Lakap ve unvanların alınmasının yasaklanması aile adlarının kullanılmasına engel olmuş ve yeni isimlerin aranmasını gerekli kılmıştır.
Latife Hanım’ın büyük amcası yazar Halit Ziya Bey, Uşaklıgil soyadını alıyorum diye Muammer Bey’e haber yolladı. Uşakizade Halit Ziya, “Uşaklıgil” soyadını almış ve 10 Ocak 1935 tarihinde Cumhuriyet Gazetesi aracılığıyla da duyurmuştur. Uşşakizade Muammer Bey ve kızı Latife Hanım’ın Halit Ziya Bey’e kırgınlıkları vardır. Latife Hanım ile Atatürk’ün evlilikleri sonrası Uşakizade Halit Ziya Bey’in oğlu Vedad aynı köşkte kalmaya başlamış ve boşanma sonrası Latife Hanım’ın köşkten ayrılması talebine olumsuz karşılık vermişti. Latife Hanım ve ailesi, Vedad’ın köşkten ayrılmaması üzerine 20 yıl kadar Halid Ziya ve ailesine küs kaldılar. Bu durum ailede ki soyadı ayrılığının nedeni olarak gösterilir.Yıllar sonra bu küslüğü Latife Hanım bozup amcasını aradı ve barıştılar.
Uşakizade Halit Ziya Bey, Uşşakizade aile fertleriyle istişare etmek üzere 1934 yılının Haziran ayının başlarında Uşak’a gitti. Soyadı konusunda ki fikirlerini onlarla da paylaştı. Ailenin Uşak’ta yaşayan fertleri ortak bir fikre varamadılar. Ve “Uşaklıgil” ve Helvacıoğlu” soyadlarını aldılar.
Uşakizade Muammer Bey ve ailesi ise kendilerine “Uşşaklı” soyadını seçmişti. Ne var ki, Muammer Bey “gil”li bir soyadı istemiyordu. Uşakizade Muammer Bey, Uşşaklı soyadını aldı. Ama Mustafa Kemal Atatürk, Latife Hanım’a babasının soyadını değil de başka bir soyadını uygun görmüştü. Oysa Soyadı kanunu 1934 yılında, yani boşanmalarından yıllar sonra çıkmıştı. Mustafa Kemal Atatürk, Latife Hanım’ın babasının aldığı soyadı olan Uşşaklı’yı çizip yerine Uşşaki yapmıştı. Ardından, yanındakilere bakıp, “Ne demektir bilir misiniz?” diye sormuştu. Sonra da “Âşıklardandır” manasına gelir diye eklemişti.
Halit Ziya Uşaklıgil’in Uşak Şehri Hakkında ki Hisleri
Halit Ziya Uşaklıgil’in “Kırk Yıl” isimli eseri ; çocukluk yıllarından II. Meşrutiyet’e kadar, hayatının yaklaşık kırk yılını içine alan hatıralarını topladığı kitabıdır. Bu kitap İstanbul Matbaacılık ve Neşriyat T.A.Ş. tarafından 1936 yılında basılmıştır.
Halit Ziya Uşaklıgil’in “Kırk Yıl” isimli eserinde Uşak’a olan aşkını, gönül ve aile bağını şu kelimelerle anlatır ;
“Uşakizade… Evet, ta Türklüğün göbeğinden; katışıksız, bulanıksız, katıksız Türk kanından, ta Uşak’tan geldik. O Uşak ki, ben ona uzaktan aşıkım.
Uzaktan diyorum ve bunu derken utancımdan kızarıyor, büyük acımdan kıvranıyorum. Dünyanın dört bucağını dolaşmaya fırsat bulan, öğrenmek isteği ve araştırma eğilimlerini ülke ülke dolaştıran ben; kanımın kaynağına, te şuracıkta ki Uşak’a gitmeye vakit bulamadım. Bunu açık yürekle dile getirirken, bu dile getirişin yanına konacak bir özür neden bulamıyorum.( Bu yazıdan sonra o günahı giderdim. Halit Ziya)
Uşak’tan gelen bu ailenin sürekli olarak Uşakizade adını taşımamış olduğunu söylemeye gerek yok. Ailenin asıl adı Helvacızade. Uşak’ın önceleri en büyük ticaretlerinden birini oluşturan helvacılığın en büyük ocağına sahip olan Helvacızadeler, yalnız bununla yetinmeyerek, başka işler arasında, özellikle halıcılıkta da bir yer tutmakta idiler.
Ama bir zaman ki – o zamana ben tanık oldum- İzmir’in ve dolaylarının, belki bütün Türkiye’nin en büyük halı ticaret evi, bütün Avrupa sergilerinde en yüksek ödülü alan halı ticaret evi büyük babamınki idi.”
Kırk Yıl-Halit Ziya Uşaklıgil-Matbaacılık ve Neşriyat T.A.Ş.-İstanbul-1936
Uşak’ta Halit Ziya Uşaklıgil’in Hatırasına Verilen İsimlendirmeler
Günümüz Uşak Şehrinde Halit Ziya Uşaklıgil’in aziz hatırasını canlı tutmak adına iki eğitim kurumuna ismi verilmiştir. Bunlardan ilki Uşak Halit Ziya Uşakligil Orta Okulu, diğeri ise şu an yıkılmış olan Uşak Üniversitesi Halit Ziya Uşaklıgil Kampüsü‘dür.
Müellifi Ömer AŞCI
© Copyright www.usaktayiz.com tüm hakları saklıdır. Kod, haber, resim, röportaj gibi her türlü içeriğinin tüm telif hakları www.usaktayiz.com.tr‘a aittir.
www.usaktayiz.com sitesinde yer alan bütün yazılar, materyaller, resimler, ses dosyaları, animasyonlar, videolar, dizayn, tasarım ve düzenlemelerimizin telif hakları 5846 numaralı yasa telif hakları korunmaktadır.Bunlar www.usaktayiz.com ‘un yazılı izni olmaksızın ticari olarak herhangi bir şekilde kopyalanamaz, dağıtılamaz, değiştirilemez, yayınlanamaz.
İzinsiz ve kaynak belirtilmeksizin kopyalama ve kullanımı yapılamaz.www.usaktayiz.com ‘daki harici linkler ayrı bir sayfada açılır. Yayınlanan yazı ve yorumlardan yazarları sorumludur. www.usaktayiz.com ‘da hiçbir bildirim yapmadan, herhangi bir zaman değişikliğe gidebilir.
Bu sitedeki bilgilerden kaynaklı hataların hiçbirinden sorumlu değildir.
