Uşak ili Eşme Kazası yöresinde ağzı kapaklı küplerde yolcuların susuzluğunu gidermesi için yapılan hayratlar Maslak Kültürü olarak can bulur. Anadolu’da birçok şekilde isimlendirilirken Eşme yöresinde ki hakim isimlendirme “Maslak veya Musluk” olarak geçmektedir.
Eşme Yöresi Yol Üstü Maslak SundurmalarıAnadolu yol düzeninde su ihtiyacı genelde çeşmeler aracılığıyla karşılanırken, bazı yerlerde de küplerden yararlanılmıştır.
Yol kenarlarında yolcuların su ihtiyacını karşılamak için yapılan bu küçük su yapılarına farklı yörelerde farklı isimler verilse de Eşme yöresinde genel isimlendirme “Maslak” olarak geçmektedir.
Eşme Yöresi Yol Üstü MaslaklarıÖzellikle suyun geçtiği güzergâh yol zeminine göre yüksek değilse, yol kenarına yapılacak çeşmenin haznesine suyu depolamak mümkün olmadığı durumlarda bölgenin su ihtiyacı küplerle karşılanmıştır. Su kanalları, Köprüler,
maslaklar, hamamlar, çeşmeler inşa ederek insanın olduğu her köşeye suyu
taşımışlardır.
Türk-İslam saray ve halk kültürünün bir ürünü olarak karşımıza çıkan taştan yada topraktan su testi örneklerinin İstanbul ve Ege Bölgesinde yoğunlaştığı görülür. Batı Anadolu da en sık görüldüğü yerlerin başında ise Eşme’yi Uşak’a bağlayan ana yol güzergâhı gelir.
Anadolu Folklörü içinde Su Kültürü ve Yol Küpleri
Tasarımlarına bakıldığında seyyar çeşme olarak da adlandırılabilecek olan örnekler halk ağzında; şerbetlik, taş testi,mermer sebil küpü, musluklu taş tekne, musluklu su küpü,ibrikli küp ya da küp su haznesi olarak adlandırılmaktadır.
15. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar izlenebilen taşınabilir su kuruluşlarının daha çok taş testi ismiyle literatüre geçmiş olduğunu görmekteyiz. Türk-İslam kültüründe taş testiye ilk örnek, 1811 tarihli olup Topkapı Sarayı ikinci avlusunda bulunmaktadır.
Osmanlı zamanında kervan güzergahlarına belirli aralıklarla konulan toprak su kapları ve sundurmaları günümüzde Eşme kazasında hala yol üzerlerindeki yerlerini koruyor. Su küplerinden suyu çıkarmak için de genellikle bakırdan yapılan ve sadece bu iş için kullanılan büyük maşrapalar tercih edilmiştir. Suyun kirlenmemesi için dar ağızlarını kapatmak üzere genellikle tahtadan yapılan bir kapak kullanılmıştır.
Köylüler tarafından adına ‘musluk veya maslak’ denilen hayratlar suyun kıt olduğu ve köylere uzak olan yerlerde inşa ediliyor. 3 tarafı kerpiç ve taştan duvarla örülerek üzeri kapatılan ve gölgelik yapılan muslukların ağız tarafı yola bakacak şekilde inşa ediliyor. Musluk içinde yerleştirilen toprak küpler gövdesine kadar çakıl taşlarıyla gömülerek suyun biraz daha soğuk olması sağlanıyor.
Küplerden su içebilmek için maşrapa da konulurken muslukluklar sahipleri tarafından belirli aralıklarla kontrol ediliyor ve sürekli su takviyesi yapılıyor. Günümüzde bu gelenek su ihtiyacının rahat karşılanmaya başlanması nedeniyle yok olmaya başlasa da bazı hayırsever vatandaşlar bu geleneği devam ettiriyor.
Kervancıların su ihtiyaçlarını karşılamak için dönemin varlıklı ailelerinin yaptığı su hayratları günümüzde işlevini kaybetmiş durumdadır.
Uşak Folklöründe Eşme Yöresi Özelinde Musluk Kültürü
Bu konuda en yetkin ve tek çalışma Pamukkale Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Öğretim Görevlisi Prof.Dr.Hasan Kara tarafından 2018 yılında yayınlanan “Kültürel Coğrafya Açısından Eşme Yöresinde Su Yapıları (Musluklar)” isimli makaledir. Bu makaleyi merak edenler aşağıda ki linkten okuyabilirler:
Kulturel_Cografya_Acisindan_Esme_Yoresinde_Su_YapiAnadolu Su Kültürü Bileşenlerinden Musluk(Taş Testi) Kültürü Korunmalı mı?
Bu bağlamda; kültürel mirasımızın bir parçası niteliğindeki bu gibi eserlerin korunması ve kadim su kültürünün emarelerinin gelecek nesillere aktarılmasında, çalışmamızda ele alınan bu ve benzer örneklerin gün yüzüne çıkarılmasının önemli bir konu
olduğu düşünmekteyim.
