Uşak Kazasının da idari olarak bağlı bulunduğu Germiyaoğulları Beyliği’nin merkezi olan Kütahya şehri kazaları hakkında en kapsamlı bilgi; Osmanlı ülkesinin ilk sistematik coğrafya kitabı olan ” Cihannüma” isimli eserde Katip Çelebi(1609-1657) tarafından aktarılır.
Katip Çelebi(1609-1657) tarafından yazılan ” Cihannüma” isimli eserde dikkatimizi çeken Uşak kazasının isminin yaklaşık 1650 yıllarda yazılan bu eserde “Uşşak-عشاق” olarak yazılmasıdır. Bu yazım 1671 yılında Uşak’a gelen Evliya Çelebi Seyahatnamesinde de tekrarlanacak ve yaygınlık kazanacaktır. Lakin Osmanlı Dönemi ilk tarih kitapları arasında önemli bir yere sahip Sultan II. Bayezid devrinin (1481-1512) önde gelen tarih yazarlarından Mehmed Neşrî’ nin kuruluş ve yükseliş devri (1288-1485) Osmanlı tarih yazıcılığının en iyi örneklerinden Kitâb-ı Cihânnümâ’sında Uşak şehri’ni “ Işıklı/Aşıklı – اشقلى ” yazımı ile kayda almıştır. Binaenaleyh Uşak şehrinin en eski tarihli yazımı; 13. Yüzyıl Selçuklu tarih yazıcılarından Sıbt İbnü’l-Cevzi ismiyle tanınan Ebu’l-Muzaffer Yusuf(d.1186-ö.1256)‘un “Mir’atü’z-zeman fi Tarihi’l-âyan” isimli eserinde Uşak-اوشاق(tek -ş- ile) şeklinde yazılmıştır.
Germiyanoğulları Beyliği; Anadolu Selçuklu Devleti döneminde Cimri İsyanı (1275-79) sonrası Kütahya ve çevresinde hakimiyet kuran bir beyliktir.Germiyanoğulları, Malatya civarından gelerek Kütahya bölgesine yerleşmişlerdir. Beylik adını Germiyanlı aşiretinden almıştır. Beyliğin merkezi Kütahya olmakla birlikte sınırları Afyon, Uşak, Denizli, Kula ve çevrelerine kadar genişlemiştir. 1300’den 1429 yılları arasında yaklaşık olarak bir buçuk asır Anadolu’da hüküm süren ve daha sonra Osmanlı himayesine giren Germiyanoğulları, sahip olduğu devlet teşkilatı, askeri ve siyasi nüfuzu ve
sosyal hayata katkılarıyla o dönemde Anadolu’da siyasi nüfuza sahip olan diğer beyliklere göre çok kuvvetli ve ehemmiyetli bir siyasi teşekkül oluşturmuştur.
Katip Çelebinin Cihannümasında Kütahya ve Uşak
Osmanlı’daki “ilk bilimsel coğrafya kitabı “Cihannümâ” (Dünyayı Gösteren) adlı eserin sahibi olan Katip Çelebi(1609-1657) yaklaşık 1650 yıllarda Kütahya ve Uşak yöresine gelerek incelemiştir.Katip Çelebi’nin Cihannüma adlı eserinde Kütahya ve ona bağlı kazaları şöyle anlatır;
Cihannümâ’nın Aslından Orjinal Metin
Faslı derbeyanı livâi kermiyan (germiyan sancağının beyanı hakkında bir fasıl/bölüm):
sene yedi yüz seksen üç hududunda sultan Germiyanoğlu, Gazi Hüdavendigar ile akdi müsahere eyledikte kal’ayı Kütahya’yı nice mülhakatı ile hüdavendigara vermiş idi. Bu cihetten Kütahya sancağı sahibi kadimi namı ile meşhur olmuştur.
Bu sancağın kazaları bunlardır: azine, eşme, eğri göz, inay, baklami , niyez , bozğus , ğılcan ile birlikte çakırca, çal, çıharşenbe , homa , hotaz , serke, selendi, Simav, şeyhlü namı digerışıglı, tazgırı, dağardı, davşanlu, Osmaneli ile birlikte tavile, Uşak, kazıklı, kula, Gediz, Kütahya, saçanlu, selenti, küre, kökoyuk, keyikli , lazkiye
Batı sınırında hüdavendigar, güneyinde aydın ve Saruhan, doğuda hamid ve bazı karaman, kuzeyde yine hüdavendigar, evsafı Kütahya payitaht ve beş yüz akçe mevlatdır. Şehri bir dağ dibinde vaki olup (bulunup) bir mürtefi’ kaya üzre kal’ası (yüksekçe bir kaya üzerinde bulunan kalesi) vardır. Bu şehrin ve hisarın binası sultan Germiyan’ın olmak rivayet olunur. Bunda yedi medrese ve sultan Germiyan’ın ulu cami dimekle maruf bir camii şerifi ve anda camii eminzade ve camii yorğancızade ve camii molla vacid ve camii kâdiasker Halil çelebi ve camii gırca paşa ve kâdiasker hamamı ve balgalı hamamı ki bunun içinde âbı serd ile memlû bir havz (soğuk su ile dolu bir havuz) vardır.
Katip Çelebi(1609-1657) tarafından yazılan ” Cihannüma” isimli eserin aslında Uşşak kelimesi geçen bölüm
Cihannümâ’nın Aslından Tercüme Metin
Günümüz Türkçesine aktarılan haliyle açıklamaya çalışır isek ;
Germiyan İli’nin açıklanması hakkında bir bölüm;Rumi 783(Miladi 1367) senesi sonunda Germiyanoğlu Süleymanşah kızı ve Hüdavendigar Murad Gazi oğlu Yıldırım Bayezıd evliliği sebebiyle Kütahya Kalesi ve ona bağlı kazalar Osmanlı Devletine bağlanmış idi.Bu yönden Kadim Kütahya Sancağı sahibi namıyla meşhur olmuştur.
Bu sancağın kazaları bunlardır:
- Ezine/ Ezine-i Lazıkiyye; (Günümüzde Denizli’ye bağlı Saray Köy)
- Eşme ;(Günümüzde Uşak’a bağlı Eşme ilçesi)
- Eğrigöz: (Günümüzde Kütahya’ya bağlı Emet ilçesi)
- İnay ; (Günümüzde Uşak ili Ulubey ilçesine bağlı İnay Köyü )
- Baklami; (Günümüzde Denizli ili Baklan İlçesi)
- Niyez; (Günümüzde İzmir ili Foça İlçesi)
- Bozguş ve Kılcan: (Günümüzden Uşak Merkez kazaya bağlı Bozguş ve Kılcan köyleri-Yörükan Kadılığı)
- Çakırca; (Günümüzde Manisa ili Kula ilçesi Şehitlioğlu köyü)
- Çal; (Günümüzde Denizli ili Çal İlçesi)
- Çıharşenbe ; (Günümüzde Kütahya ili Domaniç kazasına bağlı Çarşamba Köyü)
- Homa ; (Günümüzde Denizli ili Çivril ilçesi Gümüşsuyu kasabası)
- Hotaz ;(Günümüzde Bursa ili İznik ilçesi Şerefiye köyü)
- Sirge ; (Günümüzde Uşak Merkez ilçesine bağlı Alanyurt köyü)
- Selendi;(Günümüzde Manisa ilçesi Selendi İlçesi)
- Simav; (Günümüzde Kütahya ili Simav ilçesi)
- Şeyhlü namı diğer Işıklı; (Günümüzde Denizli ili Çivril ilçesine bağlı bir mahalle)
- Tazkırı; (Günümüzde Afyon ili Dazkırı ilçesi)
- Dağ/Dağardı; (Günümüzde Kütahya ili Simav ilçesi Dağardı nahiyesi )
- Tavşanlu; (Günümüzde Kütahya ili Tavşanlı ilçesi)
- Osmaneli maa Toyla; (Günümüzde Bursa ili Osmaneli ilçesi)
- Uşşak;(Günümüzde Uşak il merkezi yada merkez ilçesi )
- Kazıklı; (Günümüzde Manisa ili Selendiye ilçesine bağlı Kazıklı köyü)
- Kula;(Günümüzde Manisa ili Kula İlçesi)
- Gediz; (Günümüzde Kütahya ili Gediz İlçesi)
- Kütahya; (Günümüzde Kütahya il merkezi yada merkez ilçesi)
- Saçanlu; (Günümüzde Afyon iliş Sincanlı ilçesi)
- Selenti ; (Günümüzde Manisa ili Selendi İlçesi)
- Küre; (Günümüzde Uşak ili merkez ilçesi Güre Köyü)
- Gök Höyük; (Günümüzde Uşak ili Eşme ilçesine bağlı Gökhöyük mahallesi-Yörükan Kadılığı)
- Keyikli /Geyikli; (Günümüzde Afyon ili Dinar ilçesi)
- Lazkiye; (Günümüzde Denizli il merkezi yada merkez ilçesi )
